[ditty_news_ticker id="738"]

ئێران – بەشی یەکەم – مێژوو و سەردەمی پێش شۆڕش

ئێران – بەشی یەکەم – مێژوو و سەردەمی پێش شۆڕش

ئێران بە یەکێک لە کۆنترین شارستانیەتی جیهان دادەنرێت، ئێران دەکەوێتە ڕۆژئاوای ئاسیا و لە ڕۆژاواوە هاوسنوورە لەگەڵ عێراق و تورکیا ،و ئازەربایجان و ئەرمەنستان لە باکوورەوە ، و لە باکوور لەگەڵ دەریای قه‌زوین و تورکمانستان، و لە ڕۆژهەڵات لەگەڵ ئەفغانستان و پاکستان ،و کەنداوی عومان و کەنداوی عەرەبی لە باشوورەوە .

بە ڕووبەری 1.64 ملیۆن کیلۆمەتر دووجا و بە حەڤدەهەمین گەورەترین وڵات بە ژمارەی 86 ملیۆن کەس، ئێران لە ڕووی مێژووییەوە بە وڵاتێکی فرەڕەگەزی دادەنرێت ، ئێران هێشتا کۆمەڵگایەکی فرەلیستییە کە چەندین گروپی ئەتنی و زمانەوانی و ئایینی لەخۆ دەگرێت کە گەورەترینیان فارس و ئازەری و کورد و مازەندەران و لۆرسن یەدەگی گەورەی سووتەمەنی فوسیلی هەیە، کە دووەم گەورەترین سەرچاوەی گازی سروشتی و سێیەم گەورەترین یەدەگی نەوتی سەلمێنراو لەخۆ دەگرێت.

هەڵکەوتەی جوگرافیی ئیران ستراتێژی  ئەوە دەکات بە هێزێکی ناوەڕاست و هاوبەشێکی سەرەکی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، ئیران ئەندامی دامەزرێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوی هاریکاری ئابووری و ڕێکخراوی کۆنگرەی ئیسلامی و ئۆپێک ، مێژووی سیاسی ئێران دەگەڕێتەوە بۆ هەزارەی چوارەمی پ.ز لەگەڵ پێکهێنانی شانشینەکانی ئیسلامی ،ئێران یەکەم جار لەلایەن مێدەکانەوە یەکگرت کە خەڵکی ئێرانی کۆن بوو لە سەدەی حەوتەمی پ.ز و گەیشتە لوتکەی ناوچەیی خۆی لە سەدەی شەشەمی پ.زدا، کاتێک کوروشی گەورە ئیمپراتۆریەتیی ئێرانیی هیندی دامەزراند، کە بوو بە یەکێک لە گەورەترین ئیمپراتۆریەتەکانی مێژوو.

ئیمپراتۆریەتی ئێران کەوتە دەست ئەسکەندەری گەورە لە سەدەی چوارەمی پ.ز و دواتر دابەش بوو بەسەر چەندین دەوڵەتی هێلێنیستیدا،

یەکێک لە دیارترینیان ئیمپراتۆریەتی ساسانییە کە لە چوار سەدەی داهاتوودا بوو بە هێزێکی گەورەی جیهانی ، موسڵمانانی عەرەب لە سەدەی حەوتەمدا ئیمپراتۆریەتی ساسانیان داگیر کرد و بووە هۆی ئیسلامیزەبوونی ئێران.

لە سەدەی پازدەهەمدا سەفەویە ڕەسەنەکان دەوڵەتێکی ئێرانی یەکگرتوویان دامەزراند و لە سەدەی هەژدەهەمدا ئەو وڵاتەیان گۆڕی بۆ ئیسلامی شیعە لە ژێر دەسەڵاتی نادر شاهدا، ناکۆکییەکان لەگەڵ ئیمپراتۆریەتی ڕوسیا لە سەدەی نۆزدەیەمدا بووە هۆی لەدەستدانی ناوچە گەورەکانی ئێران و لە مانگی ئەیلولی 1941دا شا ڕەزا پەهلەوی ناچار بە وازهێنان و ڕادەستکردنی بە محەمەدڕەزا پەهلەوی کوڕی.

لە سەردەمی ڕەزا شاهدا پیشەسازی نەوتی ئێران بە ماوەیەکی کورت لە ژێر سایەی سەرۆک وەزیرانی هەڵبژێردراوی دیموکراتی محەمەد مۆسادقدا بە نیشتیمانی کرا کە زۆر بەناوبانگ بوو لە ئێران دوای ئەوەی پیشەسازی نەوت و یەدەگی نەوتی بە نەتەوە کرد.

ڕەزا شا لە ساڵی 1953دا بە کودەتاکە هەڵوەشاوە، ئۆپەراسیۆنێکی شاراوەی ئەنگلۆ ئەمریکی بوو، کودەتاکە یەکەم کودەتای ئەمریکا بوو لە دژی حکومەتێکی بیانی لە کاتی جەنگی سارددا.

لەژێر سایەی محەمەد ڕەزا پەهلەوی ،ئێران لە دوای دامەزراندنی ئیمپراتۆریەتی فارسەوە لەلایەن کوروشی گەورەوە یادی 2500 ساڵەی پاشایەتی بەردەوام کردەوە ،هەروەها شۆڕشی سپی و زنجیرەیەک ڕیفۆرمی ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی ئەنجام دا بەو نیازەی ڕایگەیاند کە ئێران بگۆڕدرێتە هێزێکی جیهانی و بە مۆدێرنکردنی نەتەوە بە بەنیشتمانیکردنی هەندێک پیشەسازی و پێدانی مافی ژنان ، له ئەنجامی ئەم بەرنامەیە تازەگەریی خێرا و گەشەی ئابووری بەڕێژەیەکی بێوێنە بووە کە لەلایەن یەدەگی گەورەی نەوتی ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێت.

محەحمەد ڕەزا شا لە لایەن پیاوانی ئایینی شیعەی ئێران و چینی کرێکارەوە پشتیوانی لە دەست داوە بە تایبەتی بەهۆی سیاسەتی بەهێزی مۆدێرنیزەکردن و عەلمانییەتی و ناکۆکی لەگەڵ چینی نەریتی بازرگان و پەیوەندی بە ئیسرائیل و کێشەی گەندەڵییەوە کە ، و سیاسەتی مشتومڕی جۆراوجۆری تر پەیڕەوکران لەوانە قەدەغەکردنی حیزبی شیوعی توودە و سەرکوتێکی گشتی ناڕەزایی سیاسی لەلایەن دەزگای هەواڵگری ئێران (ساواک).

بەپێی ئامارە فەرمییەکان ئێران لە ساڵی 1978دا 2200 زیندانی سیاسی هەبووە.

فاکتەرە سەرەکیەکانی تر کە بەشداریان کردووە بۆ پشتگیریکردنی ئۆپۆزیسیۆن لە ئێران پشتگیری ئەمەریکا و بەریتانیان بۆ ڕژێمەکەی محەحمەد ڕەزا  و پێکدادان لەگەڵ ئیسلامییەکان و زیادبوونی چالاکی کۆمۆنیستەکان ، تا ساڵی 1979 ئاژاوەی سیاسی بوو بە شۆڕشێک کە لە 17ی کانوونی دووەم ناچاری کرد محەحمەد ڕەزا ئێران بەجێبهێڵێت و پاش ماوەیەکی کەم پاشایەتی ئێران هەڵوەشایەوە و ئێران کۆماری ئیسلامی ڕاگەیاند .

بارودۆخی ئێستای عێراق و رەوشی سەلامەتی پرۆسەی سیاسی!

بارودۆخی ئێستای عێراق و رەوشی سەلامەتی پرۆسەی سیاسی!

ململانێی سیاسی بێوێنەی ڕاستەقینە کە ئەمڕۆ وڵات لە نێوان لایەنەکانی پرۆسەی سیاسی شێواوەدا تێیدەچێ بانگ‌ هێشتمان دەکات بۆ وەستان و سەرنجدانێکی ڕاستەقینە لەو شتانەی کە لە وڵاتدا دەگوزەرێت و چەند خاڵێکی دیاریکراوی لێ بکێشین کە دەتوانین داهاتوو کە چاوەڕوانی خەڵکی وڵات دەکات .

پێش هەموو شتێک پەیڕەوی ڕاستەقینەی ئەو ڕووداوانەی کە لە ماوەی ڕابردوودا ڕوویانداوە بە خۆپیشاندان و داواکاری و دەستلەکارکێشانەوەی ڕەوتی سیاسی و سەرهەڵدانی گەنجان بۆ گۆڕەپان و شەقامەکان داوای نیشتمانێک دەکەن کە لانی کەم دەتوانن تێیدا بژین ،  هەموو ئەو شتانەش کە لە واقیعدا ڕوویانداوە ئەوە ڕوون دەکاتەوە کە مەسەلەی عێراق لە دەستی عێراقییەکان و تەنانەت سیاسەتمەداران و حزبەکانیانەوە نییە ،بەڵگەی ئەوەش سەرەڕای هەموو ئەو ئازارانەی کە باسمان کرد ئەمانە هەموو ئەو لایەنە سیاسیانەن کە بەبێ جیاوازی بۆ هیچ لایەنێک بوونیان هەیە و پێکهێنانی حکومەتيان بو ولات لە وەشانێکیدا خراپترینە لە نێوان حکومەتەکاندا لە ساڵی 2003 ەوە،

ڕەنگە بێتە مێشکی خوێنەرەوە کە زووە بۆ تێپەڕاندنی حوکم لەسەر پێکهاتەی ئێستای حکومەت

لێرەدا ئێستا ناتوانین ئاماژە بەو پەندە بەناوبانگە بکەین کە دەڵێت ” هەمان کاسە و هەمان حەمام”

هەمان ئەو کەسانەی کە دەستیان هەبووە لە ئاوارەبوون و کەوتنی شارەکان بۆ گروپە تیرۆریستییەکان و کەیسی گەندەڵی بێکۆتایی و زیندانەکانی پڕ لە بێتاوان و ژێرخانێکی خرابو و سەروەریی لە نێوان وڵاتانی دراوسێدا لە دەست داوە، هەمان خەڵک دەگەڕێنەوە بۆ پێکهێنانی حکومەتێک کە پێشبینی دەکرێت وڵات لە قەیرانی بێشومار دەربکات ،بۆ سەلامەتی پرۆسەی سیاسی ئەوەی مەبەست لێی ئەوەیە ئەو سەرۆکی ڕەوتی سەدرە وەک هەناسەدەرێک کاردەکات بۆ ئەو فشارە جەماوەرییەی کە جاروبار دروست دەبێت وەک پێشتر بینیومانە ،ئەمجارەش هەر کاتێک بارودۆخی وڵات تێکچووە و گەنجان بۆ خۆپیشاندان دەچنە مەیدانەکان ڕەوتی سەدر و سەرکردەکەی دێنە سەر هەڵمژینی تووڕەیی شەقام بە دروشمی دەنگدانەوەیی و بێمانا پاشان جارێکی تر دەوڵەت ڕادەستی دست سیاسەتمەداران دەکات بۆ تەواوکردنی ڕێبازی نەریتی خۆیان.

لە کۆتاییدا و وەک بیرخەرەوەیەک سەبارەت بە حکومەتی کازمی:

1 – شکستێکی کارەساتبار لەبەڕێوەبردنی فایلەکانی خزمەتگوزاری و ئەمنیدا تا گەورەترین دەستکەوتی حکومەت قیرتاوکردنی چەند شەقامێک بوو وەک پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن بۆ هەندێک سیاسەتمەدار .

2 – جێبەجێنەکردنی ڕێککەوتنە ئابوورییەکان لەسەر زەوی کە لە کۆبوونەوەکانیدا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێدا واژۆ کرابوون

لێرەدا پرسیارەکە بە کراوەیی جێدەهێڵین چارەنووسی ئەو ڕێککەوتننامانەی وەبەرهێنان چییە!!?؟؟

3 – دابەزینی به‌های ئاڵوگۆڕی دینار و کاریگەریه ڕاستەوخۆی لەسەر هاوڵاتیان.

4- نەگرتنی هیچ کەسێکی گەندەڵی بەرپرسیار و نەکردنەوەی هیچ دۆسیەیەکی گەندەڵی ڕاستەقینە لەڕۆژی یەکەمەوە

5 – گەیشتن بەپۆلی کاری تایبەت بۆ 6000 نمرە لەگەڵ 40٪ ی بودجە مووچە و بێکاری و نه کێشانی کار بەشێکی زۆری قوماشی کۆمەڵایەتی عێراقی لەناودەبات.

گۆڕانی دیمۆگرافی لە مێژووی ئەم دواییەی عێراقدا (کوردە فیلیەکان)

کورده فیلیەکان یەکێکە لەگرنگترین پێکهاتەکانی قوماشی عێراقی ، ئەوان لەو کەسانەن کە لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە ستەمیان لێکراوە و تەنانەت دوای ساڵی 2003یش دادپەروەرانە نەبوون سەرەڕایكان هەموو ​ئەو شتانەیكان کە لە دەیان ساڵی ڕابردوودا بەسەریاندا هاتوو و لە ناوچە سنوورییەکانی پارێزگای دیالە و وەسیت و سلێمانی و حەڵەبچه و ناوچەکانی بەغدا دەژین و بەشێکی دیکەی له ڕۆژئاوای ئێران نیشتەجێیە دبن ، ئەوانیش موسڵمانی شیعەن و بەزمانێکی جیاواز لەزمانی کوردی کە لەکوردستانی عێراقدا قسەیان ده کردو وە.

کورده فیلیەکان تووشی ئاوارەیی زۆرەملێی ناوچەکانیان کرا و نەتەوەیی عێراقی لێ چه وان کشایەوە وە دۆخەکە گەیشتە جیابوونەوە و جیابوونەوەی زۆرەملێ لە نێوان جووتەکان بە تۆمەتی دڵسۆزی بۆ ئێران کە کێشەی گەورەیان لەسەر ئاستی خێزان و کۆمەڵایەتی و ئابووری دروست کردووە ، بەشێکی زۆریان لە عێراق پارە و بازرگانیان لە دەست داوە و بەداخەوە ئەمە بۆ بەرژەوەندی دارایی و سیاسی کەسایەتییە کاریگەرەکانی ئەوکاتی حکومەت بووە.

لەدوای ساڵی 2003ەوە فیلیەکان دابەشکراوە لەنێوان لایەنگرانی حکومەتی ناوەند لەبەغداو حکومەتی هەرێمی کوردستان بەهۆی چەندین مەسەلەوە لەوانە هۆزایەتی و دابەشبوونی جوگرافی و جیاوازی فیکری لەنێوان ئایدیۆلۆژیا و ناسیۆنالیزمی خۆیاندا ، ئەم دابەشبوونەی نێوانیان یەکێکە لە گرنگترین ئەو هۆکارانەی کە لە دەیان ساڵی ڕابردوودا نەیانتوانیوە مافە دزراوەکانیان بەدەست بهێنن و زۆربەیان پابەندن بەناسنامەی نیشتمانیی عێراقەوە.

نەبوونی ڕێکەوتنی نێوان سیاسەتمەداران دوای ساڵی 2003 بووە هۆی پەرتەشکردنی دەنگدەران و نەبوونی نوێنەرایەتی پێویست لە حکومەتی ناوەند ، سەرەڕای ئەوەش حکومەتی هەرێمی کوردستان کوتلەیەکی تایبەتی بۆ تەرخان نەکردون لانی کەم وەک کەمینەکانی تری کوردستان و وەک پێکهاتەکانی تر باڵی سەربازیان نەبوو ،کاتێک داعش ناوچە گەورەکانی عێراقی داگیرکرد، فراکسیۆنێکی چەکداری بە سەرۆکایەتی شێخ عەدنان شەفی بۆ شەڕی تیرۆریستانی داعش دامەزرا و شەڕڤانانیشیان پلەی بەرزی ئازایەتی و دیسپلین و پیشەگەرییان نیشاندا ، جگە لەوەش هیچ پشتیوانییەکی دەرەکیان نییە کە پێگەیان وەک پێکهاتەکانی دیکە بەهێز بکات و ئەمەش بۆتە کاغەزێکی مانۆڕی نێوان دەسەڵاتدارانی شیعەی دەسەڵاتدار و حکومەتی هەرێمی کوردستان .

زانیاری بەردەنگ

info@thualfuqar.com

نامەیەکمان بۆ بنووسە

    سەنتەری زولفكه ر بۆ دیراسی ستراتیجی و توێژینەوە و مافەکانی مرۆڤ ، دەزگای توێژینەوەی ئەهلی سەربەخۆیە و مامەڵە لەگەڵ کاروباری گشتی لە عێراق و کاریگەرییەکانی ژینگەی هەرێمی و جیهانی لەسەر دەکات