– خەڵکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ بەشەکانی دیکەی جیهان هەست بە کاریگەرییەکانی شەڕ لە ئەوروپا دەکەن كه ئاسایشی خۆراک و نرخی وزە و بازاڕەکانی کار کاریگەریان لەسەر بووە، جیهان دابەش بوو لەنێوان هاوسۆزیی بۆ ئۆکرانییەکان کە بە دەستدرێژیی ڕووسی تێکشکێنران ، و چۆن جیهان کۆچیان کرد کاتێک چەند ساڵێک لەمەوبەر هەمان چەک لە سوریا و لیبیا بەکارهێنرا! لەڕووی سیاسییەوە، هێشتا قەیرانی ئۆکرانیا هیچ ڕێک خستنێکی مانادار بۆ گەیشتن بەچارەسەر ناچار نەکردووە.
لە جیاتی ئەوە وڵاتانی جۆراوجۆر بە کەنداو و ئیسرائیلەوە لە نێوان ئەمەریکا و ڕووسیا گرەو دەکەن و زۆرترین سوود لە ناوچە گرنگەکاندا دەگەڕێن ،هەرچۆنێک بێت سزا درێژخایەنەکانی سەر ڕووسیا بەرەنگاری وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی وەک میسر و سعودیە و میرنشینە عەرەبییە یەکگرتووەکان دەکات کە هەمووی پێویستییە بەرگرییەکانیان زیاد دەکات و بەدوای هەما هەنگییەکی زیاتر لەگەڵ ڕووسیا و چیندا دەگەڕێن.
2- لەوەتەی سەرۆکایەتی جۆ بایدن، لە کانوونی دووەمی 2021، سەرکردەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕێگەی بوژاندنەوەی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان کار بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکانی هەرێم دەکەن ، بۆ نموونە تورکیا کەناڵەکانی پەیوەندی لەگەڵ میسر و ئیمارات و ئیسرائیل کردووەتەوە و لەنێوان قەتەر و میسر و نێوان سعودیە و ئێران قسە هەیە ، ئەم حکومەتانە نایانەوێت داگیرکردنی ڕوسیا بۆ ئۆکرانیا ئەم هەوڵانەی دیالۆگ و پەیوەندییەکان پوچەڵ بکەنەوە ، هەروەها نایانەوێت ڕوسیا بە توندی تێکبشکێت، ئەمەش دەبێتە هۆی بەهێزکردنی هێزی ئەمریکا و قورسکردنی هەمەجۆرکردنی هاوپەی مانەکانیان، هاوکات ئیدارەی بایدن و سەرکردەکانی عەرەب ئەولەویەتی ناکۆکیان هەیە ،ئەمەریکا لە ئێستادا تەرکیز دەخاتە سەر دانان و گۆشەگیرکردنی مۆسکۆ و کارکردن بەرەو ڕێککەوتنێکی ناوەکی گونجاو کە بتوانێت کۆتایی بە گۆشەگیریی ئابووریی ئێران بهێنێت.
لەلایەکی ترەوە حکومەتی عەرەبی دەیانهەوێت ڕوسیا بەهێز بمێنێتەوە بۆ یارمەتیدانی کەمکردنەوەی خواستە فراوانخوازییەکانی ئێران لەناوچەکەدا ، پەیوەندییەکانی سعودیە و ئیمارات لەگەڵ ئیدارەی بایدن بە تەنگەبەری ماوەتەوە، بە تایبەتی کە سعودیە پێی وایە ئەمەریکا لە هێرشەکانی ئەم دواییەی حووسییەکان بۆ سەر خاکەکەیان بە تەواوی پشتگیری نەکردووە ، ئەمەش کاریگەری لەسەر چۆنیەتی وەڵات مدانەوەی هێرشەکەی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکرانیا بەتایبەتی لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان و کۆڕە جیهانییەکانی تر هەبووە.
3- هێرشی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکرانیا، شکانی هاوپەیمانی ڕوسیای لەگەڵ تورکیا و ئێران نیشاندا
بەهۆی سزاکانی سەر ڕووسیا، مۆسکۆ زیاتر پشتی بە بازرگانی تورکیا و ئێران بەستووە و کاریگەری و کۆنترۆلکردنی نەریتی بەسەر ئەو دوو (ئێران و تورکیادا) لە دەست داوە ،هەروەها ئیسرائیل یارییەکی هاوسەنگ لەنێوان ئەمریکا و ڕوسیادا دەکات لەسەر ئۆکرانیا ، دوای ئەوەی حکومەتی ئیسرائیل بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە کە پشتگیری لە “تەواوکاریی خاکی و سەروەری ئۆکرانیا” دەکات، و ڕووسیا داگیرکردنی ئیسرائیلی بەرزاییەکانی گۆلان شەرمەزار کرد،
بەڵام ئیسرائیل نەگەیشتۆتە وك تورکیا بكي و داوای ئۆکرانیای بۆ ناردنی چەک و کەرەستەی سەربازی ڕەتکردەوە.
4- سوریا و لیبیا زۆرترین کاریگەریان دەبێت بەهۆی جەنگی ئۆکرانیاوە، کە بەناچاری پێویستیان بەهاوکاری ئەمریکا و ڕوسیا هەیە بۆ بەدەستهێنانی ئەنجامە سیاسییە بەردەوامەکان ، بوونی گەورەی سەربازی ڕووسیا لە هەردوو وڵات و پەرەسەندنی گۆشەگیری سیاسی و ئابووری لەوانەیە ببێتە هۆی ئەوەی هەوڵەکانی بەردەوام بۆ نه چارەسەرکردنی دابەشبوونە سیاسییەکان لە لیبیا تێک بدات و زیاتر پشتگیری ڕژێمی سوریا و ئێران بکەن وەک لە ڕابردوو .
هاوکات هەردوو وڵاتی تورکیا و ئیسرائیل نیگەرانن لە دیمەنی کاری ڕووسیا لە سوریادا، بەهۆی پشکیان لەو وڵاتانەدا ، تورکیا نیگەرانە لەوەی کە ڕوسیا فشار لە پارێزگای إدلب‌ی ژێر کۆنتڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن زیاتر بکات، ئەمەش دەبێتە هۆی لێشاوی پەنابەران، نیگەرانییەکانی کورد لەسوریا ئەوەیە کە بازرگانی ئەمریکا و تورکیا لەم ململانێیە جیۆپۆلەتیکیە گەورەترەدا لەسەر حسابی ئەوان دێت و ئیسرائیل نیگەرانە لەگەشەکردنی هاوکارییەکانی ڕوسیاو ئێران و سنوور دارکردنی ئەگەری بۆردومانە ئاسمانییەکانی بۆ ئامانجە ئێرانیەکان لەسوریا.
5- ناوچەیەکی دیکەی نیگەرانیی جدی بۆ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هاوکاری مرۆیی و ئاسایشی خۆراکە لە ناوچەکەدا، بەتایبەتی سەبارەت بە وڵاتانی هەرێمی لاواز ، زیادبوونی ژمارەی پەنابەرە ئۆکرانییەکان و تێچووە زۆرەکەی بنیاتنانەوەی دوای ململانێ نیگەرانیەکان دروست دەکات کە یارمەتییە مرۆییە گرنگەکان دەتوانرێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە بۆ ئۆکراینا هەڵبوە شرێتەوە بۆ ئەوەی کاریگەرییەکانی ئەو ململانێیە لە ئۆکراینا دەربچێت.
بۆ ملیۆنەها فەلەستینی و لوبنانی و یەمەنی و سوری و تەنانەت عێراقییەکانی دانیشتووی ئەو وڵاتانەی کە بەهۆی ناکۆکی و کەمبوونەوەی ئابووری و گەشەی پێداویستییە مرۆییەکانەوە دەژین، ئەمەش دەبێتە داخستنی سیستمەکانی پاڵپشتی ژیانی ڕەخنەگرانە.
هەروەها قەیرانەکە بەهۆی کەمی خۆراکی شاراوەوە لە وڵاتانی وەک لوبنان و میسردا کە پشت بە ڕووسیا و ئۆکرانیا دەبەستن بۆ دابینکردنی گەنم لە مەودای 90٪ دا زۆر بووە ،کەمی خۆراک و یارمەتی مرۆیی دەکرێت قەیرانی سیاسی توند دروست بکات ئەگەر خەڵک بۆ خۆپیشاندان بڕژێنە سەر شەقامەکان .
6- داهاتووی گاز و پێداویستی نەوت زۆر گرنگە ئەوروپا لەوانەیە بەدوای دروستکردنی پێداویستی گازی جێگرەوە بێت، وە لێرە دەرفەتێک بۆ وڵاتانی کەنداو و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، لە ئێستادا وڵاتانی کەنداو سوود لە بەرزبونەوەی نرخی نەوت وەردەگرن و سوود لەم دۆخە وەردەگرن بۆ ئەوەی دووبارە پەیوەندیان لەگەڵ ئەمریکادا بگێڕنەوە بۆ دانانی مەرج بۆ بەرچەوەندیەکان وەک بەرچەوەندیەکانیان لە یەمەن و هتد ، هەروەها هاوپەیمانی نەریتی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ ئەمریکا بەهۆی لاوازی پشتیوانی و یارمەتی ئەمریکا بۆ ئۆکرانیا بەرامبەر دەستدرێژییەکانی ڕوسیا تووشی شکست بووە ، تەنانەت ناتۆ و یەکێتی ئەوروپاش دۆزرانەوە کە لە کاتی پێویستدا لە دابینکردنێکی کورتدان ، ئەم فاکتەرانە کاریگەرییان دەبێت لەسەر ڕێکخستنەوەی جیۆپۆلەتیکی زۆرێک لەوڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەداها توویەکی نزیکدا .
