پاکستان – بەشی چوارەم – ڕاڕەوی ئابووری چین‌ ۆ پاکستان (CPEC)

ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان (CPEC) دەستپێشخەرییەکی چینییە بۆ باشترکردنی پەیوەندی ڕێگا و بازرگانی جیهانی

چین پشت دەبەستێت بە پرەنسیپی بێڵت (B&R)

و ڕێگا دەستپێشخەرییە دووقۆڵییەکەی نێوان هەردوو وڵات لە ساڵی 2013دا ڕاگەیەندرا ، ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بازرگانی پەیوەندی نێوان کیشوەری هەرێمییە و بەشێکە لە (BRI) ،ڕێڕەوی ئابووری چین و پاکستان نەک تەنیا بۆ چین و پاکستان بەسوود سەیر دەکرێت بەڵکو کاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر وڵاتانی دراوسێی وەک ئێران و ئەفغانستان و کۆماری ئاسیای ناوەڕاست ، و بەستەرە جوگرافیەکان بەهێز دەبن بە باشترکردنی سیستەمی گواستنەوەی ڕێگا و شەمەندەفەر و هەوا بۆ بەرزکردنەوەی بازرگانی و پەرەپێدان و پەیوەندی نێوان خەڵک ، هەروەها پرۆژەکە بە مەبەستی بەرزکردنەوەی لێکتێگەیشتنە لە نێوان وڵاتان لە ڕێگەی مەعریفەی ئەکادیمی و کەلتووری و ناوچەیی و زیادکردنی چالاکی بازرگانی و پیشەگەریی بە شێوەیەکی بەرچاو ، ئەم پڕۆژەیە پێدەچێت کاریگەری هەبێت لەسەر یەکپۆشی بازرگانی و هاریکاریی پێشکەوتوو لە ڕێگەی مۆدێلی بردنەوە و دەبێتە هۆی ئەوەی کە هەرێمێکی پێکەوەبەستراو و یەکپارچەیی چارەنوسی هاوبەش و هاوئاهەنگی و گەشەسەندنی هەبێت.

لەکاتی جێبەجێکردنی ڕێڕەوی ئابووری چین و پاکستان دەبێتە “گۆرانکەری گەمە” بۆ خەڵکی پاکستان و هەرێمی باشووری چین کە بەزۆری موسڵمانە دەبێتە هۆی باشترکردنی ژیانیان بە دروستکردنی ڕێڕەوێکی ئابووری کە پەرە بە دوولایەنە و گەشەپێدانی وەبەرهێنان و بەرزکردنەوەی کاروباری ئابووری و بازرگانی و لۆجستیکی و پەیوەندی نێوان کەسی بدات و بۆ پەیوەندیە هەرێمییەکان ، لە کاتێکدا کە تا ئێستا بە پڕۆژەیەکی 60 ملیار دۆلار دادەنرێت، نزیکەی 20 ملیار دۆلار پرۆژە جێبەجێ کراوە  و دوا وادەی تەواوکردنی پڕۆژەکە 2030 ە ، ئەو ناوچانەی کە لە ژێر ڕێڕەوی ئابووریدا پێشبینی کراون بریتین لە:

  • سیستەمی تەکنەلۆجیای گواستنەوە و زانیاری یەکخراو کە بریتین لە ڕێگا و شەمەندەفەر و بەندەر و هەوا و کەناڵەکانی پەیوەندی داتا.
  • هاوکاری وزە.
  • پلاندانانی بۆشاییەکان، ناوچە کارییەکان، پیشەسازییەکان و پارکە پیشەسازییەکان.
  • گەشەسەندنی کشتوکاڵی.
  • گەشەی کۆمەڵایەتی و ئابووری (کەمکردنەوەی هەژاری، چارەسەری پزیشکی، پەروەردە، دابینکردنی ئاو، ڕاهێنانی پیشەیی).
  • هاوکاری گەشتیاری و پەیوەندی نێوان خەڵک.
  • هاوکاری لەناوچە زیندو وەکاندا.
  • هاوکاری دارایی.
  • گەشەپێدانی سەرچاوە مرۆییەکان.

بەمەبەستی جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی ڕاڕەوی ئابووری ڕێککەوتن لەسەر دامەزراندنی بارودۆخێکی هاریکاریی 1+4 کەهەردوولا ئەو ڕێڕەوە بەزەروورە دەگرنەبەر لەکاتی ئەولەویەتیدان بەگەشەپێدانی شاری گوەدەر و وزەو ژێرخانی گواستنەوەو هاوکاری پیشەسازی.

ئەو دوو وڵاتە میکانیزمێکی هەماهەنگیان بۆ دروستکردنی ڕێڕەوی ئابووری داناوە:

هاوئاهەنگی:

  • کۆمیتەی هەماهەنگی هاوبەش بەسەرۆکایەتیی (وەزیری پلاندانان و گەشەپێدان) و یاریدەدەری سەرۆک (بەڕێوەبەری گەشەپێدانی نیشتمانی و چاکسازی).
  • گروپی کاری هاوبەشی وزە کاری .
  • گروپی پلاندانانی هاوبەش.
  • گروپی کاری هاوبەش بۆ گروپی کاری ژێرخانی. •گواستنەوەی هاوبەشی گەودار.
  • گروپی کاری هاوبەشی ئاسایش و گروپی کاری. •هاوبەش بۆ پارکە پیشەسازییەکان و ناوچە ئابوورییە تایبەتەکان .
  • گروپی کاری هاوبەشی گەشەپێدانی ئابووری و کۆمەڵایەتی.
  • گروپی کاری هاوبەش بۆ هەماهەنگی و هەماهەنگی جیهانی.
  • گروپی کاری هاوبەش بۆ گروپی هاوبەشی زانست و تەکنەلۆجیا بۆ هاوکاری کشتوکاڵی.

ئەو ئامانجانەی کە لە پلانی درێژ خایەنی ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان دا دانراون دابەشکراون بۆ کورت و مامناوەند و درێژ خایەن وەک لە خوارەوە باس کراوە:

-تا ساڵی 2020، ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بەدوای وەرگرتنی فۆرمی سەرەتاییدا دەگەڕێت، پێویستە بە شێوەیەکی سەرەکی باس لە گەشەسەندنی ئابووری و کۆمەڵایەتی پاکستان بکرێت و ڕێڕەوەکە دەست بکات بە بەرزکردنەوەی گەشەی ئابووری بە درێژایی خۆی لە هەردوو وڵاتدا

 

– تا ساڵی 2025، ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بە شێوەیەکی سەرەکی هەوڵ دەدات دروست بکرێت، سیستەمی پیشەسازیی تەواو بوو، کاری سەرەکی ئابووری بە هەموو شێوەیەک بەڕێوە دەچێت، ژیانی خەڵک بە درێژایی ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان زۆر باشتر دەبێت و گەشەسەندنی ئابووری هەرێم

و هەموو ئامانجەکانی ڤیژنی 2025 لەپاکستان بەدەست بهێنێت.

– تا ساڵی 2030 دروستکردنی ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بەنیازە تەواو بێت، کە میکانیزمی خۆی بۆ گەشەی ئابووری بەردەوام بوونی هەیە و ڕێڕەوەکە ڕۆڵێکی گشتگیر دەبینێت لە هاندانی گەشەی ئابووری لە ناوەڕاست و باشووری ئاسیادا

و باشووری ئاسیا دەبێت گەشە بکات بۆ ئابووری نێودەوڵەتی، ناوچەیەک کە کاریگەری جیهانی هەیە.

ڕاڕەوەکە تا ڕادەیەکی زۆر ئامانجی کورتخایەنی بەدەست هێناوە (لە سەدا 60ی پرۆژەکان تا ئێستا تەواو بوون)، بەڵام خێرایی جێبەجێکردن و وەبەرهێنانی دواتر بە هۆی چەند هۆکارێکەوە خاو بۆتەوە.

لێرەدا هەندێک لەو سنوردارکردنانەی کە کاریگەریان لەسەر دروست کردنی خێرای ڕاڕەوەکە هەبووە:

  1. ژینگەی جیۆپۆلەتیکی لە باشووری ئاسیا بەشێوەیەکی سروشتی ناجێگیرە سەرباری ئەوەش دەستتێوەردانی هیندستان لە کاروباری ناوخۆی پاکستان و دژایەتییە ئاشکراکەی بۆ دروستکردنی ڕێڕەوی ئابووری کاریگەری خراپی هەبووە.

2- یاریزانانی نێودەوڵەتی ،بەتایبەتی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی کە دژی دروستکردنی دەستپێشخەریی بێڵت و ڕێگاکان بوون، دژی ڕێڕەوی ئابووری چینی و پاکستانی بوون و بەربەست دروست دەکەن لە ڕێگەی دژایەتی گشتی و تێکدان.

3- ناسەقامگیری سیاسی و هەڵویستی جیاوازی لایەنە سیاسییە جیاوازەکان هەر لە سەرەتاوە مشتومڕی زۆری دروستکردووە

١٨یەمین هەموارکردنەوەی دەستووری دەسەڵاتی زیاتری دا بە پارێزگا بچووکەکان ، ئەو پارێزگایانەی کە کەمتر پێشکەوتوون سکاڵایان لە دژی حکومەتی ناوەندی وەک پارێزگای پەنجاب هەیە

ئەمە بووە هۆی ئەوەی کە پارێزگا بچووکەکان پێویست بکەن بۆ ئەوەی پشکی زیاتر لە پرۆژەکانی ڕاڕەوی ئابووریدا هاوبەش بکەن.

4- توندڕەویی ئایینی لەلایەن ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانی وەک تاڵیبان (پاکستان) و هەندێک ڕێکخراوی دیکە مەترسیەکی بەردەوام بۆ سەر دەوڵەت و ڕێڕەوی ئابووری چینی و پاکستانی دروست دەکەن.

  1. توانای کارگێڕی بیرۆکراسی پاکستانی و ڕێکخراوەکانی تر کە بەشداری دەکەن لە ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان تاڕادەیەک سنوردارە

و جیاوازە لە ڕاهێنانە ئاساییەکانی چینی بۆ تەواوکردنی خێرای ئەرکەکان.

6- چەندین پڕوپاگەندەی نێگەتیڤی میدیایی دروست بکەن کە لەلایەن دوژمنانی چین و پاکستانەوە دەستیپێکردووە وە بڵاوکردنەوەی زانیاری هەڵەی جدی و زانیاری هەڵە وە دەبێت ناونیشانیان بۆ بکرێت.

لە دوایین سەردانی سەرۆک وەزیران عمران خان بۆ چین، لە مانگی شوباتی 2022دا، زۆربەی ئەو هۆکارانەی کە ڕێگربوون و دواکەوتنی بەرەوپێشچوونی ڕێڕەوی ئابووری چین و پاکستان چارەسەر کران، و کار لەسەر پرۆژەکانی قۆناغی دووەم ئێستا دەست پێدەکات. ئەمە پاڵاوگەی نەوت لەجەوادەر دەگرێتەوە کە لە کەنارێکی دەریایی قووڵ و دامەزراندنی ئاسانکارییەکی گەورەی ڕاهێنانی تەکنیکییە ، دیمەنی گەشەسەندنی داهاتوو لە ڕاڕەوەکە بە زۆری پشت دەبەستێت بە هێورکردنەوەی هەڕەشەکانی سەرەوە و چاکسازی توند لەکەرتی دامەزراوەیی و دارایی و هەروەها دروستکردنی سەقامگیریی سیاسی و دارایی لەوڵاتدا .

پاکستان – بەشی سێیەم- هێزە چەکدارەکان .

پاکستان – بەشی سێیەم- هێزە چەکدارەکان .

 

1- لە کاتی سەربەخۆییدا لە ساڵی 1947 پاکستان نزیکەی 33٪ ی هێزی کاری لە هێزە چەکدارەکانی هیندی بەریتانی بۆ مایەوە و چەند چەک و کەرەستەیەکی دەست کەوت ،  پێویست بوو دەوڵەت هێزی چەکداری بەهێز دروست بکات بۆ پاراستنی سەروەری و مافەکانی خۆی بۆ بەرەنگاربونەوەی هیندستانی نەیار کە دەکەوێتە سەر سنووری ڕۆژهەڵاتی وڵات.

لە سەرەتای دامەزراندنییەوە هێزە چەکدارەکان ڕۆڵێکی گرنگیان هەبووە لە مێژووی ئەم دواییەی پاکستاندا بەتایبەتی بەهۆی سێ جەنگی گەورەوە لە دژی هیندستان لە ساڵانی 1948 و 1965 و 1971 و چەندین جار لە پێکدادان ، ئەمڕۆ هێزە چەکدارەکانی پاکستان لە پلەی شەشەمی جیهاندان و لە سوپا و هێزی دەریایی و ئاسمانی پێکهاتوون و لەلایەن هێزی سەربازی سەربازیەوە پشتیوانی دەکرێن.

ڕێکخستنەکانی فەرماندەیی هێزە چەکدارەکان بە سەرۆکایەتی سەرۆکی لیژنەی هاوبەشی دەستەی ئەرکانی (JCSC) لەگەڵ سەرۆکی سوپا و هێزی دەریایی و ئاسمانی ڕێکدەخرێت ،سەرۆکی سەرۆکی هاوبەشی لیژنەی ستاف و سەرۆکی سێ خزمەتگوزاری دەتوانرێت بۆ ماوەی سێ ساڵ بمێنێتەوە .

یەکێک لەپێکهاتە گرنگەکانی پێکهاتەی هێزە چەکدارەکان بەشی پلاندانانی ستراتیژیە کەلێپرسراوە لەپاراستن و پاراستنی چەکی ئەتۆمی تاکتیکی و ستراتیژی پاکستان ، هێزە چەکدارەکان نزیکەی 725,000 کارمەندی چالاکیان هەیە کە لەلایەن 500,000 ئەندامی هێزی هەمەجۆری سەربازی پشتگیری دەکرێن ، کارمەندەکان لەسەر بنەمای خۆبەخشی و لەسەر بنەمای هەڵبژاردن و لەسەر بنەمای شایستەیی دەنێردرێنە ناو هێزە چەکدارەکانەوه ، هەر چەندە دەستووری پاکستان ڕێگەدەدات بەدامەزراندن لەڕووداوی جەنگدا .

2.هێزە چەکدارەکان لە کۆمەڵگەدا بە هۆی بەشداریە قوڵەکانیان لە بنیاتنانی نەتەوە و تەندروستی و پەروەردەدا زۆر بەرچاون و من لە کاتی قەیران و کارەساتی سروشتی و بومەلەرزە و لافاو و سەرژمێری و هەڵبژاردندا خزمەتم بە خەڵک کردووە.

سوپا ڕۆڵێکی سەرەکی گێڕاوە لە پاراستنی پێکەوەیی دەوڵەت و بەرزکردنەوەی هەستی نەتەوەیی خەڵکی پاکستان، لە ساڵانی 1960 ەوە، پاکستان یەکێک بووە لە سێ گەورەترین بەشداربوو بۆ ئۆپراسیۆنی ئاشتی پارێزی نەتەوە یەکگرتووەکان لەژێر سەختترین بارودۆخدا..

وڕۆڵی کارای گێڕاوە لەناکۆکییەکانی له سۆماڵی و بۆسنی ، فەرمانی بە ڕەزامەندی جیهان دا بۆ یەکە سەربازییەکانی پاکستان لە وڵاتانی ئەفریقی و عەرەبی بڵاو کراونەتەوە بۆ نمونە سعودیە و ئوردن و لیبیا و کوێت و قەتەر جکه ئەوەی بوێری نیشان بدات لە بەرامبەر سەختی زۆردا ، سوپای پاکستان لە ماوەی شەڕەکانی عەرەب و ئیسرائیلدا بەشداری وڵاتانی عەرەبی کردووە و پشتگیرتی هێزەکانی هاوپەیمانانی کردووە لە شەڕەکانی کەنداوی عەرەبدا.

  1. بەپێی “ستراتیژی التقسيم” پاکستان گەورەترین بەشی هێزە چەکدارەکانی خۆی هەیە، ئەو سوپایەی کە لە ڕاوالپندی نیشتەجێیە، دروشمی سوپای پاکستان باوەڕ و خواناسی و جیهادە لە پێناوی خودا ، سوپا لە هەرێمی باشوور و ناوچەی ناوەندی دابەش دەکرێت و 9 فەیلەقی هەیە و هەر ناوچەیەک فەرماندەیی هەیە ،سوپاکە سوپایەکی فڕۆکەوانی یەکخراوی هەیە کە زیاتر لە 300 فڕۆکەی هەیە.

توخمێکی هەڵبژاردەی سوپای پاکستان دابەشبوونی گروپی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکان (SSG) کە سەرەتا لەلایەن هێزەکانی ئەمریکاوە دامەزراوە و مەشقیان پێکراوە و ئەم هێزانە هێزی خۆیان نیشانداوە لە بەڕێوەبردنی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکان لەژێر تەحەدای سەختدا ، فەرماندەیی هێزەستراتیژییەکانی سوپا لە جبەخانەی خۆیدا کۆمەڵێک سیستەمی موشەکی بەڕێوەی دەبات ، سوپای پاکستان بە خۆبەهێزە چەک و تەقەمەنی و تانکی جەنگی بچووکی خۆی بە پاڵپشتی کارگە بەرگرییەکانی پەرە پێ دەدات.

پاکستان دامەزراوەی ڕاهێنانی جیهانی هەیە وەک ئەکادیمیای سەربازی پاکستان، کۆلێژی فەرماندەیی و ستافێکی تەمەن زیاتر لە سەدە سال هی‌یه ، زانکۆی کویتا و بەرگری نەتەوەیی، کە ژمارەیەکی زۆر لە خوێندکارانی وڵاتانی موسڵمان و دۆست ئامادەبوون.

داوى 11ی ئەیلولەوە سوپا بە شێوەیەکی چالاکانە بەشداری ئۆپەراسیۆنی دژە تیرۆری ناو پاکستان و پشتگیریکردنی هێزەکانی هاوپەیمانان لە ئەفغانستان کردووە ، بەهۆی جوگرافیای هەمەجۆر و شەڕی دژی تیرۆریستان کە بە نوێترین چەک و تەکنەلۆجیا بەستراون،  سوپا ئەزمونی جەنگی فراوانی هەیە لە هەلومەرجی جۆراوجۆری زەویدا .

  1. هێزی دەریایی پاکستان بەرپرسە لەپاراستنی بەندەری دەریایی و سنووری دەریایی ئەو وڵاتە نزیکەی 1000 کیلۆمەتر لەڕۆژێکدا بۆ پشتیوانیکردن لەئەرکەکانی پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نیشتمانی

نزیکەی 50,000 ئەندامی خزمەتگوزاری چالاک هەیە. بارەگای سەرەکی لە ئیسلام ئاباد و ئەکادیمیای دەریایی لە کاراتشی ،هێزی دەریایی کاردەکات بۆ بەرە نگار بوونەوەی هەڕەشەی تیرۆریزمی جیهانی لە دەریا و بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان .

هێزی دەریایی پێکهاتووە لە هەڵگری هەلیکۆپتەرەکان، تێکدەرەکان، فریگەیتەکان، کەشتییە هێرشبەرەکان، کەشتییە ئێشکگرەکان، دژە مینەکان، چەندین کەشتی کۆکەرەوەی زیرەکی و هتد.

هێزی ئاسمانیه دەریایی کاردەکات بۆ پاراستنی هێزی دەریایی، دژە ژێردەریاییە نەیارەکان و ئۆپەراسیۆنی سیخوڕی ،

کەشتی ئاسمانی دەریایی پێکدێت لە فڕۆکەی ئۆریۆنی پی-3 ی ئەلیکترۆنی (ELINT) ،هێزی دەریایی ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێت لە کۆبوونەوەی هەواڵگریدا ، هێزی دەریایی تاقیگەی هەیە بۆ دروستکردنی ژێردەریایی و فریگەیت

هێزی دەریایی هەروەها کەشتییەکی گەورەی ژێردەریایی هەیە بۆ گەیشتن بە لێدانی ستراتیژی .

هێزی دەریایی پیادەی هەیە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە بەردەوامەکان، هێزی دەریایی پاکستان مەشقی بە ئەفسەرانی دەریایی کردووە بۆ زۆربەی وڵاتانی موسڵمان.

  1. هێزی ئاسمانی پاکستان حەوتەمین گەورەترین هێزی ئاسمانی جیهانە ، زیاتر لە 945 فڕۆکەی جەنگی و 200 فڕۆکەی مەشقی گواستنەوە و گەیاندن و هێزی گەورەی هەیە ،و یەک پێکهاتەی فرمانی هەیە کە فەرماندەیی ئاسمانی لە ئیسلام ئاباد دامەزراوە لە کاتێکدا ئەکادیمیای ئاسمانی دەکەوێتە نزیک پیشاوەر.

لەچوارچێوەی مێژووییدا هێزی ئاسمانی ڕۆڵی سەرەکی بینیوە لە بەرگریکردن لە گەلی پاکستان و ئاسایشی نەتەوەیی.

هێزی ئاسمانی پاکستان فڕۆکەی ئەمەریکی و چینی و فەرەنسی هەیە، لە کاتێکدا ئەمەریکا F-16ەکان هێشتا بناغەی هێزی ئاسمانین، فڕۆکەی جەی JF-17at Aeronautical Factory  بەهاوکاری چین پەرەپێدراوە و بەرهەمهێنراوە کە چەندین کەلوپەلی بۆ دابینکردوون.

هێزی ئاسمانی پاکستان کار لەسەر دوو جۆری سیستەمی فڕۆکە دەکات: سیستەمی ئاگادارکردنەوەی زوو و سیستەمی کۆنتڕۆڵکردنی هەوا:  : چوارفڕۆکەی Saab له سویده وه به Erieye ئامادەکراوە ،شەش فڕۆکەی أواكس چینی .

هێزی ئاسمانی پاکستان یارمەتی ڕاهێنان و بەرزکردنەوەی تواناو توانای ژمارەیەک لەهێزە ئاسمانییەکانی وڵاتانی موسڵمانی وەک لیبیاو ئوردنی داوە ویارمەتییان دا لە شەڕەکانی وڵاتانی عەرەبی و عيراق دژ بە ئیسرائیل و چەندین فڕۆکەی ئیسرائیلی تێکشکاندن.

  1. دەزگای هەواڵگری هاوبەشی بەناوبانگی جیهانی (ISI) دەزگای هەواڵگری ژمارە یەکی پاکستانە و بەرپرسیارە لە بەڕێوەبردن و هەماهەنگی هەواڵگری سەربازی ، بارەگاکەی ISI لە ئیسلام ئابادە و بە سەرۆکایەتی جەنەراڵێکی سێ ئەستێرەیی سوپا بەڕێوەدەبرێت بەشی جیاوازی هەیە بۆ بابەتی ناوخۆیی و دەرەکی و تایبەت کە هەریەکەیان بە سەرپەرشتی ئەفسەرێکی دوو ئەستێرەیی ، ISI ڕۆڵێکی سەرەکی بینی لە ڕۆیشتنی سوپای سۆڤیەت لە ئەفغانستان و لە کاراکردنی ڕێککەوتننامەی ئاشتی ئەمەریکا و تاڵیبانی ساڵی 2020.

ISI یەکێکە لە باشترین دەزگا هەواڵگرییەکانی جیهان و هەر دەزگایەکیش لقی هەواڵگری هەیە، بەتایبەتی لقی دژە هەواڵگری و دژەتیرۆر.

باڵی پڕوپاگەندەی میدیایی هێزە چەکدارەکان (ISPR) ە و بەرپرسی ڕووماڵکردنی هەواڵەکانی پەیوەندیدار بە هێزە چەکدارەکانە و تیشک دەخاتە سەر ئۆپەراسیۆنەکانی و ڕوو بەڕوو بونەوەی میدیا و هەواڵی نەیار چه له دەرەکی یان له ناوخۆیی ، و دەکەوێتە بارەگای ISI لە ڕاوالپیندی

لەلایەن ئەفسەرێکی دوو ئەستێرەیی سوپاوە بەڕێوەدەبرێت ، ISPR هەروەها چەندین ڕۆژنامەی پرۆفیشناڵ بڵاو دەکاتەوە کە کێشەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی دادەپۆشێت.

  1. بۆ زانینی زیاتر لەبارەی سوپای پاکستانەوە، ئەم لینکەی خوارەوە بکەرەوە : https://www.pakistanarmy.gov.pk/

پاکستان – بەشی دووەم، ململانێی کەشمیر لەگەڵ هیندستان

کەشمیر کە ناوی “بەهەشتی سەر زەوی”ە، دۆڵێکی 85806 مایلی چوارگۆشەیە لەنێوان هیمالایای بەفر داپۆشراو و زنجیرە چیاکانی کاراکۆرام.

کێشەی کەشمیر کۆنترین ناکۆکی نێودەوڵەتی چارەسەر نەکراوە، کێشەیەکی ئیقلیمی و ئایدیۆلۆژییە لەنێوان هیندستان و پاکستاندا کە چین ڕۆڵی سێیەم دەبینێت ، ئەم ململانێیە دوای دابەشکردنی نیمچە کیشوەری هیندی لە ئابی 1947 دەستی پێکرد، دوای ئەوەی هندستان بە زۆر ویلایەتی شازادەی جامو و کەشمیری گرتەوە.

دەستبەرداربوونەکە پێشێلی ئەو ڕێککەوتنانە بوو کە هەردوو موسڵمان و هیندوستان پەسەندیان کرد کە ئاماژەیان بەوە کرد کە ناوچە زۆرینە موسڵمانەکان بەشێک لە پاکستان پێکدەهێنن، لە کاتێکدا دەوڵەتانی دەسەڵاتداری هیندی بەشێک لە هیندستان پێکدەهێنن .

پێش دابەشکردن، کشمیر لەسەدا 87ی دانیشتوانی موسڵمانی هەبوو. ئەم ململانێیە زیاتر لە حەوت دەیەی خایاند و بووە هۆی سێ شەڕ لە نێوان دراوسێ ناوەکییەکانی هیندستان و پاکستان و چەندین شەڕ و پێکدادانی دیکە.

هندستان کۆنترۆڵی زیاتر لە 55٪ ی ناوچەکە دەکات کە بریتین لە جامۆ و دۆڵی کەشمیر و زۆربەی لاداک و سەیاشین گلاسیەر و 70٪ ی دانیشتوانەکەی،

پاکستان نزیکەی 35٪ ی ناوچە زەوییەکان کۆنترۆڵ دەکات، کە بریتین لە کشمیری ئازاد، گلگیت باڵتستان و بەشێک لە سیاشین، چین کۆنترۆڵی 10٪ ی پاشماوەی خاکەکە دەکات کە ناوچەی ئاکسای قین و زۆربەی کات ناوچە داگیرنەکراوەکانی کاراکۆرام دەگرێتەوە ،

دوای دابەشبوونی هیندستان و یاخیبوونیان لە ڕۆژئاوای کەشمیر لە دژی داگیرکارییەکانی هندستان، سوپای پاکستان و هۆزەکان ناوچەکانی کەشمیریان ڕزگارکرد کە ئێستا بەشێک لە پاکستان پێکدێن، شەڕی ئەنجامی نێوان هندستان و پاکستان بە ئاگربەستێکی نێوان نەتەوە یەکگرتووەکان بە درێژایی هێڵەکە کۆتایی هات و لە کۆتاییدا پێی دەوترێت هێڵی کۆنترۆڵ (LOC). تا ئەمڕۆش ئەمە هێڵی ئاگربەستە ، بڕیارنامەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لە 21ی نیسانی 1948 و یازدە بڕیاری دیکەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەرکرا، دوایین بڕیار لە مانگی کانوونی دووەمی 1957دا دەرکرا و تێیدا هاتووە کە “پێویستە چوونەژوورەوەی جامو و کەشمیر بۆ هیندستان یان پاکستان لەڕێگەی ڕیفراندۆمێکی ئازاد و دادپەروەرانەوە بکرێت”،سەرەڕای پەسەندکردنی ئەم بڕیارنامانەی نەتەوە یەکگرتووەکان، هندستان بەردەوامە لە ڕەتکردنەوەی بڕیاری داواکردنی ڕیفراندۆم و بێبەشکردنی هەشت ملیۆن کشمیری لە مافی چارەی خۆنووسین ئەمەش نائومێدییە بۆ کەشمیرییەکان بە ژن و منداڵەوە بەهۆی هیندستانەوە،چەند بزوتنەوەیەکی بەرگری لە کەشمیر دەرکەوتن کە دەیانەوێت بچنە پاڵ پاکستان ،ئەم بزووتنەوە ناوخۆییانە بۆ تێکۆشانی ئازادی دژی هێزە داگیرکەرەکان لە هیندستان لە ساڵی 1989دا ڕەهەندێکی بێ کۆنتڕۆڵی گرتە بەر،سەرەڕای هەبوونی بەهێزی سەربازی هیندستان، خەباتی خەڵکی کەشمیر زیاتر لە سێ دەیە درێژەی هەیە تا ئێستا.

ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و ڕێکخراوی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان و چاودێرانی نێودەوڵەتی مافەکانی مرۆڤ ڕەخنەی توندیان لە حکومەتی هندستان گرت لە بەرامبەر پێشێلکارییە خراپەکانی مافی مرۆڤ و کوشتنی کەشمیرییەکان لە ڕووبەڕووبوونەوە خوێناوییەکان وهەرچەندە هندستان دەستگەیشتن بە چاودێرانی نەتەوە یەکگرتووەکان یان جەستەی مافی مرۆڤ ڕەتدەکاتەوە بۆ ئەوەی سەردانی جامو و کەشمیر بکەن بۆ ڕاستی دۆزینەوە ،لە مانگی ئابی 2019 حکومەتی هیندستان بە سەرۆکایەتی پارتی بەهاراتیا جاناتا (BJP) ماددەی 370 و 95ی دەستووری هیندستانی ڕەتکردەوە کە پێگەی تایبەتی بە ناوچەی جامو و کەشمیری داگیرکراوی هیندی بەخشی و هیچ موڵکێک لەلایەن هیچ لایەنێکی دەرەوە،

ئەم پلانە هاوچەشنی ئەو پلانە گیراوە کە بۆ داڕشتنەوەی دانیشتوانی سەر زەوی و گۆڕینی بنکەی دیمۆگرافی بە جێگیرکردنی نا موسڵمانەکان دانراوە بۆ ئەوەی ناوچە جێناکۆکەکان بدرێتە قەوارەی هیندی ، دوای کەمکردنەوەی باری دەستووری جامو و کەشمیر، هندستان 200 یاسای بۆ دووبارە داڕشتنەوەی دۆخی داگیرکاری ناساند ولە یاسای نیشتەجێبووندا گۆڕانکارییەکی بەرچاو ڕووی داوە و زەمینە خۆش دەکات بۆ جێگیرکردنی زیاتر لە 2 ملیۆن کەس لە دەرەوەی پارێزگاکە بۆ گۆڕینی زۆرینەی دانیشتوان بۆ هیندۆس ،لە ساڵی 2014ەوە حکومەتی بی جەیەپە ڕەتی کردەوە کە چ لەگەڵ پاکستان و چ لەگەڵ لایەنە کشمیرییەکان کە تێدەکۆشن بۆ جیاکردنەوەی جامو و کەشمیر لە ستەمی هیندی، گفتوگۆ بکات .

لە ڕابردوودا هەموو دانوستانە دووقۆڵییەکانی نێوان هندستان و پاکستان لەسەر کێشە دیارەکانی کەشمیر شکستی هێناوە لە بەدەستهێنانی هیچ ئەنجامێکی مانادار ،لە ساڵی 2007دا موشەڕەفی سەرۆکی پاکستان و مەنمۆهان سینگ سەرۆک وەزیرانی هیندستان نزیک بوونەوە، دوای چەندین ساڵ لە دیبلۆماسیەتی شاراوە ،ڕێککەوتنێکی ئاشتی لەسەر دۆخی کەشمیر بەفەرمی کراوە، بەڵام نائارامی پارێزەران لەپاکستان و لاوازبوونی حکومەت ئەو ڕێککەوتنەی پەکخستوە .

سەرۆکە یەک لەدوای یەکەکانی ئەمەریکا کشمیریان بە خاڵێکی مەترسیداری نێوان دوو هێزی ناوەکی لە باشووری ئاسیا ڕاگەیاند و تەنانەت میانگیری لایەنی سێیەمیان پێشکەش کردووە، بەڵام هیندستان هەر دەستێوەردانێکی لایەنی سێیەم ڕەتدەکاتەوە،

ڕوبەروبونەوەی هیند و چین لە لاداک لە ساڵی 2020 وە هەروەها دەرئەنجامی هەڵوەشانەوەی پێگەی تایبەتی هیندستانی جامو و کەشمیر بوو،چین زیاتر لە 900 کیلۆمەتر چوارگۆشەی خاکی هیندی گرتوە

ئەمە چین لە شوێنی خۆی دانا بۆ هەراسانکردنی بنکەکانی سوپای هیندی لە سیاچن گلاسیەر و لابردنی هەر هەڕەشەیەک بۆ سەر گلگیت بالتستان. هەروەها بژاردەیەکی ستراتیژی بەپاکستان بەخشیوە، ناکۆکی نێوان هندستان و چین زیاتر تیشکی خستە سەر ناکۆکی نێودەوڵەتی و فشارەکانی سەر هیندستان نوێکردەوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو ناکۆکیە لەمێژە ، لێکچوونێکی زۆر هەیە لە نێوان ناکۆکییەکانی کەشمیر و فەلەستیندا هەردووکیان لە کۆنترین بڕیارنامەکانی نەتەوە یەکگرتووەکانن کە داوای مافی چارەی خۆنووسینی ئەو خەڵکە دەکەن کە لە لایەن وڵاتانی دراوسێوە داگیرکراون، کە قوربانی خەڵکی بێتاوانن ،هەردوو هیندستان و ئیسرائیل سیاسەتی هێزی برووت و هەموارکردنەوەی دەستووری پەیڕەو دەکەن بۆ دەستبەسەرداگرتنی زەوی و نیشتەجێکردنی نایاسایی بۆ گۆڕینی تایبەتمەندیە دیمۆگرافییەکان. لە هەردوو وڵاتی فەلەستین و کەشمیر، نەوەی سێیەم ئێستا تەڤگەری ئازادی لە دژی هێزە داگیرکەرەکان پێکدێنێت پێکەوە ئەم دوو ململانێیە بۆ نەتەوەیی ئیسلامی کێشە هەڵپەسێردراوەکان دەمێننەوە..

لەدایکبوونی نەتەوەیەک- کۆماری ئیسلامی پاکستان

بەشی یەکەم

بزووتنەوەی پاکستان بە سەرۆکایەتی محەمەد عەلی جناح، پارێزەرێکی خەڵکی شاری کاراچییە، بزووتنەوەیەکی سیاسی بوو لە ساڵانی 1940دا بە مەبەستی دروستکردنی نیشتمانێکی سەربەخۆ بۆ موسڵمانانی کیشوەری هیندی ، ئەم تێکۆشانە لەسەر بنەمای ئایدیۆلۆژیای تیۆری “دوو-دەوڵەت” بوو ئەوەی دووپاتی کردەوە کە موسڵمانان و هیندۆسەکان لە هیندستان دەوڵەتی جودان و هەریەکەیان بە نەریت و ئایین و دابونەریتی خۆیانەوە ؛ کەواتە لەڕوانگەی کۆمەڵایەتی و ئەخلاقییەوە پێویستە موسڵمانان بتوانن نیشتمانێکی جیای خۆیان هەبێت و لە زۆرینەی هیندوەکان جیابکرێنەوە، کە تێیدا ئیسلام ئایینی زاڵە لە وڵاتەکەیاندا ‌، محەمەد سەرکردایەتی کۆمەڵەی موسڵمانانی هیندستانی بەڕێوەبرد بۆ شەڕکردن بۆ نیشتمانێکی جیا بۆ موسڵمانانی هیندستان

هەوڵە هاوبەشەکانی هیندۆس لەژێر دروشمی کۆنگرەی نەتەوەیی هیندستان بە سەرۆکایەتی مۆهان داس گاندی و کۆمەڵەی ئیسلامی دژی داگیرکاری بەریتانیا بووە هۆی ئەوەی لە ساڵی 1946دا دوو دەوڵەتی سەربەخۆ لەلایەن فەرمانڕەواکانەوە قبوڵ بکرێت.

هاوکێشەکە لە نێوان هەر سێ لایەنەکە ڕازی بوو بۆ دابەشکردن ئەوە بوو کە ناوچەکانی زۆرینە موسڵمان لە ژێر دەسەڵاتی بەریتانیادا دەبێتە بەشێک لە پاکستان لە کاتێکدا هیندۆس کۆنترۆڵی وڵاتانی دیکەی کرد بۆ ئەوەی بەشێک لە خاکی هیندستان پێک بێنن ، یاسای دابەشکردنەکە جێبەجێ نەکراوە لەسەر زیاتر ٦٣٠ ویلایەت و پارێزگارەکانی دەوڵەت بژاردەی چوونە پاڵ هەر وڵاتێک لەسەر بنەمای لایەنگیری دانیشتوان و پەیوەندی جوگرافیان پێدرا.

ئەم دابەشبوونە لەسەر بنەمای ناسیۆنالیزم بووە هۆی دامەزراندنی پاکستان لە 14ی ئابی 1947 و هندستان لە ڕۆژی دواتردا.

دامەزراندنی پاکستان هاندەری گەورەترین بزووتنەوەی دیمۆگرافی بوو لە مێژووی هاوچەرخی حەڤدە ملیۆن کەس – هیندۆس و موسڵمانان و سیکەکان لە هەردوو ئاراستەی نێوان هیندستان و باڵی ڕۆژهەڵات (ئێستا بەنگلادیش) و باڵی ڕۆژئاوای پاکستان ، توندوتیژی و ئاژاوە لە وڵاتدا بڵاوبووەوە و ژمارەی قوربانییەکان لە چەند سەد هەزار کەسەوە بۆ دوو ملیۆن کەس دەخەمڵێنێت ، کۆماری ئیسلامی پاکستان لە لایەن محەمەد عەلی جناح ڕاگەیەنرا و دامەزرا کە بە پشکی لە سەدا 33ی هێزە چەکدارەکان و خەرجی دارایی ولاتی هینده دابەشنەکراوەکان بوو بە یەکەم پارێزگار ، دەوڵەتی زۆرینە موسڵمانی کەشمیر بەسترایەوە بە هیندستان و بەهۆی دوژمنایەتی نێوان موسڵمانان و هیندۆسەوە ئاژاوە دەست پێ کرد ، کەشمیر خاڵی ناکۆکی نێوان پاکستان و هیندستانە و پەیوەندییە دووقۆڵییەکانیان تا ئەمڕۆش بەهۆی ناکۆکی لەسەر کێشەی کەشمیر کاریگەری هەیە.

محەمەد عەلی جناح یەک ساڵ پاش دامەزرانی پاکستان لە ئەیلولی 1948 کۆچی دوایی کرد ، مردنی یەک پیاو نابێت مانای زۆر بێت، بەڵام مردنی پێشوەختەی دامەزرێنەری دەوڵەت کە پلانێکی هەبوو بۆ نەتەوە تازە دامەزراوەکە بووە هۆی قەیرانی نائارامی سیاسی و ئابووری و ئەمنی لەو وڵاتەدا ، پاکستان پێنجەمین وڵاتی جیهانە کە ژمارەی دانیشتوانەکەی نزیکەی 227 ملیۆنە، لەگەڵ دووەم گەورەترین دانیشتوانی موسڵمان لە جیهاندا ، پاکستان لە ڕووی ستراتیژیەوە دەکەوێتە چوارڕێیەکی جیۆپۆلەتیکی نێوان ڕۆژئاوا و باشوور و ناوەڕاستی ئاسیا .

پاکستان ڕووبەری 881913 کیلۆمەتری هەیە و لە ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ هیندستان و لە ڕۆژاوا لەگەڵ ئەفغانستان و لە ڕۆژهەڵات لەگەڵ ئێران و لە باکووری ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ چین هاوسنوورە و هێڵی کەنارەکەی 1046 کیلۆمەترە بە درێژایی دەریای عەرەبی و کەنداوی عومان لە باشوور. کاراچی گەورەترین بەندەر و بەندەری جواەدەر دووەم گەورەترین بەندەری ئەو وڵاتەیە ، پاکستان شوێنی چەندین کەلتووری کۆن و نوە کە تەمەنیان 8500 ساڵە ‌‌‌، وه‌ك شارستانێتی مەهاراجە لە بەلووچستان و شارستانیەتی دۆڵی ئلسند لە سەردەمی برۆنزي دا دەگرێتەوە کە فراوانترین شارستانیەتی جیهانی کۆنە ، هەرێمەکە لە ژێر دەستی چەندین ئیمپراتۆری و پاشایەتیدا بوو، بە ئەسکەندەری مەزنیشەوە ، سلەوقی و مۆری و خەلافەتی ئەمەوی لە ناوچەی باشووری خۆی و غەزنەوییەکان و مەغۆلەکان و ئلدورنیكان و ئیمپراتۆریەتی سیک و فەرمانڕەوایی کۆمپانیای هیندی ڕۆژهەڵاتی بەریتانیا و ئیمپراتۆریەتی مۆدێرنی لە ساڵی 1858 تا 1947

وانەبێژان شێتەکانی عێراق

وەک زۆرێک لەکێشە ئاڵۆزەکانی ئەو وڵاتە، دۆسیەی وانەبێژان شێتەکانی عێراق گرفتێکە کە لەدوای ساڵی 2003 لەلایەن حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانەوە بەرهەم دەهێنرێت، کێشەکە دەرکەوت بەهۆی پشتگوێ خستنی لایەنە ڕەسمییەکان و پشتبەستنیان بەچارەسەرە سادەکان و چارەسەر نەکردنی هۆکاری سەرەکی کێشەکە تا حکومەتێکی نوێ دێت و فایلی کێشەکە وەردەگرێت بەبێ چارەسەر بۆی ، ئەمەیە لەگەڵ هەموو کێشەکانی وڵات لە یەکەم ساتی داگیرکردنی وڵاتەوە کە ئەگەر هەر شتێک بێت ئەوە نیشان دەدات کە هەموو حکوومەتەکانی پێشوو و ئێستا جدی نه‌بو لە بەرەو پێشبردنی واقیعی وڵات و گەشەپێدانی.

دەگەڕێینەوە سەر بابەتی وانەبێژان شێتەکانی ، لەماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا شەقامی عێراق چەندین خۆپیشاندان و خۆپیشاندانی وانەبێژانیان بەخۆیەوە بینیوە بەهۆی نادادپەروەری و نادادپەروەرییان سەبارەت بەنەبوونیان لەگرتنەبەری گرێبەستە جێگیرەکانی فێرکردن و دانەگرتنیان لە پەیژەی مووچەدا، وە بەدەست نەهێنانی پێشینەی بانکی وەک باقی فەرمانبەرانی فەرمانگە حکومییەکانی وڵات و بەرزنەکردنەوەی مووچەکانیان کە کەمترینە لە پەیژەی کار لە وڵاتدا.

لە چارەکی یەکەمی ساڵی 2021 خۆپیشاندانی بەرفراوان لەلایەن وانەبێژانیانەوە ئەنجام درا لە دوای دەرچوونی بودجە لە پەرلەمان و ڕێگەنەدرا گرێبەستی وانەبێژانیان بگۆڕدرێت بۆ گرێبەستی هەمیشەیی ، وەزارەتی پەروەردە ڕەزامەندی ئەنجومەنی وەزیرانی ڕاگەیاند بۆ گرێبەست لەگەڵ وانەبێژان و بەڕێوەبەرانی کار لەوەزارەت بەڵام هێشتا بڕیارەکە جێبەجێ نەکراوە ، شایانی باسە بەشێکی زۆری وانەبێژان هەیە و زیاتر لە 230 هەزار مامۆستا کە لەماوەی 10 ساڵدا خزمەتی دەکەن و دەمارێکی گرنگ لەبەڕێوەبردنی وەزارەتی پەروەردە و پێشکەوتنی پرۆسەی پەروەردەیی لەوڵاتدا پێکدەهێنن بەبێ ئەوەی دەرفەتی کارکردن بۆ هەمیشەیی ، لەماوەی پێشوودا بەتایبەتی لەهەفتەکانی ڕابردووی ساڵی 2021دا شایەتی شەپۆلێکی بەهێزی ناڕەزایی زۆرمان هەبوو لەچەندین پارێزگا بۆ مامۆستایان و لەهەندێک ناوچەدا کێشەی زۆر هەبوو لەئاکامدا سەرۆک وەزیران بڕیارێکی دەرکرد بۆ ئەوەی وانەبێژان لەبودجەی 2022دا بگرێتەوە .

پرسیارەکە دەمێنێتەوە: لەوڵاتێکدا کە سەدان هەزار فەرمانبەری لەدامودەزگای سەربازی و حەشدی شەعبی و سێکتەرەکانی تردا هەیە لەڕێگەی هەموو دەزگا یاساییەکانەوە ملیارەها مووچە و لەژێر چاودێری تەواوی هەرسێک سەرۆکایەتییەکەدا دەدرێت و تێیدا هەمان دامەزراوەکان ناتوانن یاسایەک دەربکەن کە دادپەروەری بۆ ئەو وانەبێژانە بکات کە هەڵگری بەرزترین ئەو پەیامەیان لە ژیاندا هەیە کە پەیامی پەروەردەیە ، وەک لە پەندەکەدا گوتراوە ؛ ئەگەر هۆکارەکەی بزانێت، سەرسامییەکە دەوەستێت و هیچ سەیر نییە کە بارودۆخی وڵات لەوە زیاتر گەیشتووە!!!!…

پوختەی بارودۆخی عێراق لەساڵی 2021

ساڵی 2021 بەسەر عێراقدا تێپەریوە و وەک هەمان ساڵانی خراپ ئەو وڵاتە لە ماوەی دەیان ساڵی ڕابردوودا ئەزموونی کردووە ، ئەمساڵ وڵات چەندین ڕووداوی گرنگی بەخۆوە بینی کە ڕەنگە دیارترینیان ئەنجامدانی هەڵبژاردنی یاسادانانی پێشوەختە بوو کە لە کاتی خۆیدا لەلایەن حکومەتی کازمیەوە ئەنجام درا و هێزی سیاسی تازەی لێکەوتەوە و ئەم هێزە سیاسیەش زۆرجار دەبێتە هەیکەلی ئۆپۆزیسیۆن لە پەرلەمانی داهاتوو .

سەرباری ئەوەش کورسییەکانی کوتلەکان لەسەر حسابی کوتلەکانی تر زیادیان کرد کە بەرەو هاوپەیمانێتی و لێکتێگەیشتنی نوێ لەنێوان کوتلە سیاسییەکاندا پاڵیان پێوەنابوو و سەرەڕای هەوڵی هەندێک بۆ هێشتنەوەی سەرۆکایەتیە کۆنەکان بە بێگۆڕان لەسەر بنەمای لێکتێگەیشتنی نێوان کوتلەکان لەسەر بنەمای سوود و بەرژەوەندی کە سودی بۆ وڵات و هاووڵاتی نییە.

ئاڵۆزییەکانی وڵاتە بەردەوام بوو و هەرجارێک هاوڵاتی عێراقی تا ئێستا پارەی بۆ دەدات و ئەمڕۆ زیادبوونی ئەو کێشە بنەڕەتیانە دەبینین کە وڵات تێیدەپەڕێت و گرنگترین فایلەکانی بریتییە لە ئاسایش و ئابووری و خزمەتگوزارییەکان.

لەسەر ئاستی ئەمنیش کەمترین ئەوەی کە دەگوترێت لە هەر ساتێکدا دەڕوخێت ، لەوێ بینیمان فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان لە ناوەڕاستی ناوچەی سەوزدا هێرش دەکەن و وەک هەمیشە بو لاوازی دەوڵەت لەبەرچاوی هاوڵاتیاندا ، چەتەکانی داعشیش دێن و دەڕۆن و منداڵەکانمان بە خوێنی سارد دەکوژن لە وڵاتێکدا کە بودجەی ئەمنی و بەرگری زۆر گەورەیە و پلەی جەنەڕاڵەکان زیاتر لە ژمارەی جەنەڕاڵەکانی خودی سوپای ئەمەریکای تێدایە، ئم بە شانازیمان بە دەزگا سەربازیی و ئەمنییەکانی وڵاتەوە.

حکومەتیش بەردەوام بوو لە پەراوێزخستنی کەسوکاری شەهیدان و بریندارەکان کە کەوتوتە بەرگری وڵات لە نێوان دۆخی ئاژاوە و لەدەستدانی مافەکانیان و پشتگوێ خستنی کێشەکانیان.

لەڕووی خزمەتگوزارییەوە هاوولاتی هیچ شتێکی نەبینیوە جگە لەهەندێ لەو خزمەتگوزارییانەی کە لەهەڵبژاردنەکاندا دابینکراون بەمەبەستی پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن و بەدەستهێنانی جەماوەر ، زۆربەی خزمەتگوزارییەکان بە خراپی جێبەجێ دەکرێن بەهۆی گەندەڵییەوە کە لە هەموو بەشەکانی دەوڵەتدا بەربڵاوە ، لەسەر ئاستی ئابووریش بەهای دینارەکە بەرامبەر بەدۆلاری ئەمریکا دابەزیوە و نرخی هەموو بەرهەمەکان بەرزبۆتەوە کەبودجەی هاوولاتی عێراقی ماندووکردووەوە بەردەوامی لەناوچوونی پیشەسازی و کشتوکاڵی نیشتمانی ماونەتەوە لەلایەن گەندەڵکارانەوە .

لە کۆتایدا خواستی خەڵک ئەوەیە حکومەتێکی بەهێز هەبێت کە سزای گەندەڵکاران دەدات و پلانی چاکبوونەوەی ئابووری پەرە پێبدات و کار بۆ پەرەپێدانی کەرتی پیشەسازی و کشتوکاڵی بکات و باشترکردنی ئەو واقیعە پەروەردەیی و تەندروستییەی کە گەیشتۆتە دۆخێکی زۆر خراپ لە وڵاتدا ، لێرەدا سەیری خۆپیشاندانی گەنجان دەکەین لەگۆڕەپانەکاندا کە ئاماژە بەحاڵەتی لەدایکبونی هۆشیارییەکی نوێی هاوولاتی عێراقی دەکات و هۆشیارکردنەوەی پێویستی چارەسەرکردنی هەرچی زووە پێش گەیشتن بەخاڵی نەگەڕانەوە .

پرسیارەکە دەمێنێتەوە چۆن دەتوانین حکومەتێکی ڕاستەقینە بەدەست بهێنین کە نوێنەرایەتی هەموو فراکسیۆنەکانی خەڵک بکات و لەسەر بنەمای حزبایەتی و تایفەگەری یان میلیشیایی پێک نەبێت وە تەنیا خەمی ئەوان بەکارهێنانی دارایی و کۆنترۆڵکردنی تواناکانی ئەو وڵاتەیە، کەی ئەوانەی دێنە سەر دەسەڵات لەوە تێدەگەن کە فەرمانبەری پارەدراوی خەڵکی عێراقن و خەڵکیش بڕیاردەرن!!!!؟؟؟؟

مادەی هۆشبەرن لەعێراق لەنێوان ڕابردوو و ئێستا

 

بۆ خوێنەری هیچ نهێنییەکی نییە کە مادەی هۆشبەر بەڵای کاتەکان بێت ، لە ئێستادا هیچ وڵاتێک لە جیهاندا نییە کە ئەم بەڵایە نەگەیشتبێت ، بەڵام بۆ عێراق جیاوازيه هياه، پێش داگیرکردنەکە، پێش ساڵی 2003، عێراق دوور بوو لەو ماددە ژەهراویانە چ لەڕووی بازرگانی و چ لەڕووی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکانەوە.

دەوڵەت لەو کاتەدا لەگەڵ هێزێکی زۆر گەورەدا مامەڵە لەگەڵ ئەم کێشەیەدا دەکرد ،ئەو شوێنەی کە یاساکە بەسەر هەموو کەسێکدا جێبەجێکرا کە مامەڵە لەگەڵ ماددە هۆشبەرەکان دەکەن ، ئەگەر 1 گرام یان زیاتر، بەهەمان شێوە لەگەڵ ئەو کەسانەدا کە بە بڕێکی زۆر بازرگانی دەکەن یان تەنانەت دەرمانیش بەکاردێنن ، کە هێزێکی راستەقینەی بەربەستی پێک هێنا کە سەرچاوەکانی ئەم دیاردەیەی لە وڵاتدا وشک کردەوە.

لە ڕووی پۆلێنکردنەوە عێراق بە وڵاتێکی ترانزەکردنی ماددە هۆشبەرەکان دادەنرا نەک وڵاتێکی خراپ بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان یان بازرگانی . بە دڵنیاییەوە، زۆر شت لە دوای ساڵی 2003 ئاراستەیەکی جیاوازیان وەرگرت و خراپ بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان لە وڵاتەکەدا بە شێوەیەکی کارەساتبار بڵاو بۆتەوە ،ئامارەکانی نەخۆشخانەی دەروونی ئیبن رەشید دەریدەخەن کە لە 10 کەسدا سێ ئالوودەبوون لەنێوان 18 بۆ 30 ساڵیدا هەیە ، ئامارێکی دیکەی دەسەڵاتی نیشتیمانی کۆنتڕۆڵی ماددە هۆشبەرەکان لە ساڵی 2009دا دەریخست کە لە بەغدا 16 هەزار ئالوودە بوون کە زیاتر لە 1000 منداڵیان تێدایە ، تەنها ژمارەکان شۆکێکی ڕاستەقینەن کە هەڕەشە لە کارەساتێکی ڕاستەقینە دەکات لە ناو وڵاتەکەدا لە نێوان بێدەنگی حکومەتە یەک لەدوای یەکەکان و چارەسەرە خراپەکان کە تا ئاستی کوالێتی و پاراستن بەرزنابنەوە ،پێش ساڵی 2003 دەسەڵاتێکی بەهێزی یاسا و دەوڵەتێکی بەهێز هەبوو بۆ سەپاندنی یاسا ​کە کۆمەڵگا دەپارێزێ.

بۆ حکوومەتە یەک لەدوای یەکەکان بێ دەسەڵاتن و ناتوانن کۆمەڵگا بپارێزن و دەوڵەت بەڕێوە بەرن وە هەندێک بەرپرس هەن کە بەشدارن لە بازرگانی دەرمان و ناساندنی بۆ وڵاتەکە

بێکاری و نەخوێندەواری لە دوو دەیەی ڕابردوودا بە شێوەیەکی ئاگادارکەرەوە بڵاوبووەتەوە و میلیشیاکان دەستیان بەسەر دەروازە سنوورییەکاندا گرتووە و بارودۆخی ئاڵۆزی ناوچەکەی دەوروبەری عێراق بەتایبەتی سوریا کە لە ساڵی 2012ەوە تا ئەمڕۆ بووە بە هەناردەکەری ماددەی هۆشبەری ژمارە یەکی هەرێم، هەروەها سەرچاوەی سەرەکی دەرمان بووە.

گومانی تێدا نییە لەبەرژەوەندی هەر دەسەڵاتێکی گەندەڵیدا بێت کەوڵاتێکی دەوڵەمەندی وەک عێراق کۆنتڕۆڵ بکات بۆ ئامانجکردنی گەنجان کە کۆڵەکەی ڕاستەقینەی پێشکەوتنی وڵاتن ، لەکاتێکدا کەعێراق شاهیدی زۆربوونی مادەی هۆشبەرە لەنێو گەنجاندا ، حیزب و میلیشیاکانیان بەردەوامن لە تاڵانکردنی وڵات بە شێوەیەکی بەربەرەکان و ئاکامەکان بۆ نەوەکانی داهاتوو.

جولەکەکان و ڕووداوەکانی فەرهود لە بەغدا…!

لە 1 ی حوزەیرانی ساڵی 1941 ، لە کاتی ئاهەنگی جەژنی جولەکەکانی شەفەوت (جەژنی شەفاوت) لە لایەن دانیشتوانی بەغداوە کەوتوونەتە بەر کوشتن و تاڵانکردن و لە ڕۆژی دووەمدا دوای هاتنە ناوەوەی هێزەکانی بەریتانیا بۆ بەغدا کۆتایی هات به بارودۆخی ئەوێیان گرتە دەست ، More…

پوختەی بارودۆخی عێراق

عێراق ئەمڕۆ بەقەیرانێکی سیاسیدا تێدەپەڕێت و ئەگەر بتەوێت دەتوانرێت وك بەبۆمبێکی کاتی سیاسی لەقەڵەم بدرێت لەوڵاتدا ، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕۆژی سێشەممە ئەنجامی کۆتایی دەنگدانی پێشوەختەی پەرلەمانی ڕاگەیاند بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانێکی نوێ لە 329 جێگر .

کۆمسیۆنی باڵا، لە نۆرەی خۆی ڕایگەیاند کە ژماردنەوەی دەستی دەنگەکان ئەنجامی تەنها پێنج کورسی گۆڕیوە
ئەمەش زیاتر کەش و هەوای نێوان کوتلە ڕکابەرەکان بە تایبەتی لە ناو ماڵی شیعەدا تەنگتر کردووە کە دەمانگەڕێنێتەوە بۆ خاڵی سەرەکی پێکهێنانی حکومەتی زۆرینە و ئەگەر حکومەتی تەکنۆکراتیش کە لەلایەن کوتلە دۆڕاوەکانەوە ڕەتدەکرێتەوە دەرئەنجامی داهاتووی جدی هەبێت کە هەڕەشە لەبوونی کوتلە سیاسییەکان دەکات لەدەرەوەی پێکهێنانی حکومەت ، سەبارەت بەکوتلەی گەورەتریش موقتەدا سەدر گوتی پێویستە کوتلە دۆڕاوەکان بەو شێوەیەی ئێستا دۆخەکە قبوڵ بکەن و ڕێگر نەبن لەخولە دیپلۆماسییەکەی پرۆسەی سیاسی .

لە ڕاستیدا یەکێک لە گرنگترین ئەو شتانەی کە پەیوەندی بە کوتلە سیاسییەکانەوە هەیە ترسی دەسەڵاتی سیاسیە ئەگەر کوتلەی گەورەتر حکومەت پێکێنێت وە دووبارە کردنەوەی دۆسیەکانی گەندەڵی کە وا دەکات بەنزیکەیی مەحاڵە حکومەت پێکبێت بەبێ پێکدادانی ڕاستەقینە لەنێوان لایەنە سیاسییەکاندا .

هەرێم ئەمڕۆ بەگشتی دەژی و عێراق بەتایبەتی لەدۆخێکی گرژیدایە بەتایبەتی کەدەیانەوێت دانوستانەکان لەسەر کێشەی ناوکی ئێران و تێکەوتەکانی بۆ ناوچەکە لەعێراق و سوریاو لوبنان و یەمەن دەست پێ بکاتەوە ، شەقامی عێراقی ئەمڕۆ ڕووبەڕووی چەندین تەحەدای گرنگ دەبێتەوە کە گرنگترینیان یەکلایبوونەوەی دۆسیەی هەڵبژاردن و چارەنووسی گروپە چەکدارەکانە و خراپی باری ئابووری .

سەبارەت بەهاوڵاتیانی سادەی عێراق دۆسیەی ئابووری گرنگترین شتە بۆ ئەوەی ئەو هاووڵاتییە بۆ ماوەی دوو دەیەیە ئازاری کێشاوە ئەو فایلەی کە ئەگەر حکومەتی بەردەوام بێت لە کردەوەکانی ئاسایییەکەی دۆخەکە بەرەو خراپتر دەڕوات ، چەندین فایلی ئابووری ڕەخنەیی هەن کە پێویستیان بەچارەسەری خێرا هەیە بەڵام بەردەوامبوونی جیاوازییە سیاسییەکان لەنێوان کوتلەکان و جێبەجێکردنی ئەجێندای دەرەکی تەنیا عێراق بەرەو خراپتر دەچێت ،، پرسیارەکە هەر ماوە تاچەند ئازارو ئازارەکانی هاووڵاتی سادەی عێراق بەردەوام دەبێت و حاشا لێدەکەن سادەترین ماف کە لێی نییە؟؟؟؟؟

گۆڕانی دیمۆگرافی لە مێژووی ئەم دواییەی عێراقدا

عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی کە بە درێژایی کاتەکانی مێژوو بە چەند هۆکارێکەوە لە ژێر گۆڕانی دیمۆگرافیا بووە لەوانە
مێژووی عێراق کە زیاتر لە 7000 ساڵ دەخایەنێت جگە لەو ڕووداو و داگیرکاری و داگیرکاریانەی پێیدا تێپەڕیون و هەروەها شوێنە جوگرافییە گرنگ و سەرچاوە سروشتییەکانى کە بێشومار و بێ ئەژمارن ، More…

ئازەربایجان و شوێنە هەستیارەکەی ، بەشی یەکەم..!

کۆماری ئازەربایجان لە 30ی ئابی 1990دا سەربەخۆیی بەدەست هێنا و ناوەندێکی گرنگی ڕێگاکانی نێوان ڕۆژئاوای ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ئەوروپایە جگە لەوەش ڕۆژهەڵاتەوە چاوپۆشی جە دەریای کاسپی دەکات، ئەرمەنستان لە ڕۆژئاوا، ڕووسیا لە باکوور، تورکیا، ئێران لە باشوور و جۆرجیا بۆ باکوری رۆژئاوا ، ئازەربایجان وڵاتێکی دەوڵەمەندە بە نەوتی خاو و گازی سروشتی و چەندین کانزای گرنگ ، دوای سەربەخۆیی ئازەربایجان، حکومەتی چەند ڕێککەوتنێکی گرنگی لەگەڵ کۆمپانیا گەورەکانی نەوتی خاوی نێودەوڵەتی و گازی سروشتی ئەنجام دا، لەوانە بی پی و ئێکسۆن مۆبیل و ئەوانی تر توانای بەکارهێنانی کێڵگە نەوتییە قوڵەکان هەیە کە سۆڤیەت نەیتوانی ئیستغلالی بکات.

ئازەربایجان پێگەیەکی گرنگی ئابووریە بۆ گواستنەوەی کەرەستەی خاو لەخاکەکەی دەپەڕێتەوە ژمارەیەک هێڵی گرنگ بۆ گواستنەوەی نەوت و گازی سروشتی هەروەها لەڕۆڵی گرنگی خۆی لەڕێگەی ئاوریشمدا هەروەها بوونی زەوی سەوز لەچەندین ناوچەی ولاتدا کە چەندین جۆری گەنم و جۆ و پەن و ڕووەکی دەرمانی تێدا دەڕوێنرێت .
ئازەربایجانییەکان زۆرینەی زۆری دانیشتوانی وڵات پێکدێنن، جگە لە کەمینەکانی تر ، پێکهاتەی دانیشتوان لە ئازەربایجان لەسەر بنەمای ڕەگەز و ئایین نییە و تێگەیشتنێکی گەورە لە نێوان پێکهاتەکانی کۆمەڵگای ئازەربایجاندا هەیە .
دەستووری ئازەربایجان لە مانگی تشرینی دووەمی 1995دا پەسەند کرا و حکومەتی سەرکەوت لە دامەزراندنی پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ 158 وڵات و ئەندامی 38 ڕێکخراوی نێودەوڵەتییە ، سیاسەتی دەرەوەی دەوڵەت سەرنجی خستە سەر چەندین شت لەوانە چاکبوونەوەی ناوچە ونبووەکانی ئازەربایجان وەک ناگۆرنۆ- کاراباخ و حەوت ناوچەی تر (لە بەشەکانی داهاتوودا ئمیه چارەسەریان دەکەین) ، و پەرەپێدانی پەیوەندی لەگەڵ کۆمەڵگەی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش و بەرزکردنەوەی ئاسایش و سەقامگیری و پەرەپێدانی پرۆژەکانی وزە و تۆڕی گواستنەوە لە سەرانسەری خاکەکەیدا.

لەئاستی پەروەردەدا گەیشتە نزمترین ئاستی سەردەمی یەکێتی سۆڤیەت دوای ئەوەی ڕێژەی نەخوێندەواری لەساڵی 1970 گەیشتە سفر ، حکومەتی کاری کردووە بۆ باشترکردنی ئاستی خوێندن بەڵام تا ئاستی پێویست نەژیاوە و خوێندن تا تەمەنی 14 ساڵی .

به‌دودا….

ئەمریکا و دەسەڵاتەکانی جیهانی نوێ..!!

ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا نوێنەرایەتی تاکە جەمسەری جیهان دەکات و تاکە زلهێزە لە دوای ڕووخانی یەکێتی سۆڤیەتەوە ، ئەمریکا توانیویەتی ئەم سەروەرییە بۆ خزمەتکردن بە بەرژەوەندییە باڵاکانی دەوڵەت لە هەموو بوارەکاندا بەستبێت، بەڵام لەسەر حسابی وێنەکێشانی وێنەیەکی خراپی ئەمریکا بۆ زۆربەی خەڵکی وڵاتانی جیهانی سێیەم.

ئەمە بەهۆی ئەو سياستگان‌ کە لە لایەن حکوومەتەکانی (دۆستانە) ی ئەمریکاوە لەو وڵاتانەدا کاری پێکراوە،
بۆیە ئەوەی ڕوویدا و بەڵگەکە زۆرن و پێویستی بە چەندین لاپەڕە هەیە بۆیە ئەوەی ڕوویدا و بەڵگەکە زۆرن كه تۆ پێویستت بە چەندین لاپەڕە هەیە بۆ لیستکردن و شیکردنەوە‌ یان بە شێوەیەک کە دەتوانرێت بەکار بهێنرێت بۆ خۆلادان لە کارەسات لە داهاتوودا .

لەبەرامبەر هەموو ئەم شتانەدا ئەو وڵاتانەی کە سەرچاوە و ئەگەریان هەیە کە تەماحی سەرکردە و گەلانیان بۆ کێبڕکێکردن لەگەڵ ئەمریکا لە سەروەریی جیهان یان گەڕانەوە بۆ سیاسەتی دوو جەمسەری یان زیاتر بەدی دەکەن.
زۆرێک لە وڵاتان توانیویانە ببنە وڵاتانی بەهێز و پێشکەوتوو لە بوارە باڵادەستە جۆراوجۆرەکانی جیهاندا وای لە وڵاتانی جیهانی سێیەم کردووە کە هاوپەیمانی نوێ پێکبهێنن لە هەوڵدان بۆ ڕزگارکردنیان لەو ماڵوێرانیەی کە لە ژێر ئەو زنجیرە هەلومەرج و ڕووداوانەدا کە جیهان لە ماوەی چوار دەیەی ڕابردوودا پێیدا تێپەڕیوە .

جگە لە تۆخبوونی پێگەی ئەمەریکا لەسەر ئەو وڵاتانە و سیاسەتی ئەوان، ئەم وڵاتانە بوونەتە ژمارەیەکی گرنگ لە هاوکێشەکەدا و ناکرێت فەرامۆش بکرێن
جگە لە کۆنترۆڵکردنی جومگە گرنگەکان لە جیهاندا، ڕێگا گرنگەکانی خاک و دەریا و هەوا و سامانە سروشتیەکان
وە ئەگەر بەردەوام بن لە پێشکەوتن، ئێمە دەتوانین گۆڕانکارییەک ببینین لەو هاوکێشەیەی کە ئەمڕۆ بەسەر جیهاندا زاڵە .
وەک چۆن جیهان لە چوارد‌ەورەدایە، ڕووی زلهێزەکان لە جیهاندا گۆڕاوە ، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە تەنیا وەستاوە بەبێ هاوپەیمانە بەهێزەکان کە بەڕاستی پشتیان پێ دەبەستن لە هەر ڕووبەڕووبوونەوەیەکی ئایندەدا چ لە ڕووی سیاسی و سەربازی و چ لە ڕووی ئابووریەوە.

پرسیارەکە دەمێنێتەوە ، کە ئایا ئەمریکا دەتوانێت سەروەریی ڕەها لە جیهاندا بپارێزێت؟؟؟؟

زانیاری بەردەنگ

[email protected]

نامەیەکمان بۆ بنووسە

    سەنتەری زولفكه ر بۆ دیراسی ستراتیجی و توێژینەوە و مافەکانی مرۆڤ ، دەزگای توێژینەوەی ئەهلی سەربەخۆیە و مامەڵە لەگەڵ کاروباری گشتی لە عێراق و کاریگەرییەکانی ژینگەی هەرێمی و جیهانی لەسەر دەکات