ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان (CPEC) دەستپێشخەرییەکی چینییە بۆ باشترکردنی پەیوەندی ڕێگا و بازرگانی جیهانی
چین پشت دەبەستێت بە پرەنسیپی بێڵت (B&R)
و ڕێگا دەستپێشخەرییە دووقۆڵییەکەی نێوان هەردوو وڵات لە ساڵی 2013دا ڕاگەیەندرا ، ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بازرگانی پەیوەندی نێوان کیشوەری هەرێمییە و بەشێکە لە (BRI) ،ڕێڕەوی ئابووری چین و پاکستان نەک تەنیا بۆ چین و پاکستان بەسوود سەیر دەکرێت بەڵکو کاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر وڵاتانی دراوسێی وەک ئێران و ئەفغانستان و کۆماری ئاسیای ناوەڕاست ، و بەستەرە جوگرافیەکان بەهێز دەبن بە باشترکردنی سیستەمی گواستنەوەی ڕێگا و شەمەندەفەر و هەوا بۆ بەرزکردنەوەی بازرگانی و پەرەپێدان و پەیوەندی نێوان خەڵک ، هەروەها پرۆژەکە بە مەبەستی بەرزکردنەوەی لێکتێگەیشتنە لە نێوان وڵاتان لە ڕێگەی مەعریفەی ئەکادیمی و کەلتووری و ناوچەیی و زیادکردنی چالاکی بازرگانی و پیشەگەریی بە شێوەیەکی بەرچاو ، ئەم پڕۆژەیە پێدەچێت کاریگەری هەبێت لەسەر یەکپۆشی بازرگانی و هاریکاریی پێشکەوتوو لە ڕێگەی مۆدێلی بردنەوە و دەبێتە هۆی ئەوەی کە هەرێمێکی پێکەوەبەستراو و یەکپارچەیی چارەنوسی هاوبەش و هاوئاهەنگی و گەشەسەندنی هەبێت.
لەکاتی جێبەجێکردنی ڕێڕەوی ئابووری چین و پاکستان دەبێتە “گۆرانکەری گەمە” بۆ خەڵکی پاکستان و هەرێمی باشووری چین کە بەزۆری موسڵمانە دەبێتە هۆی باشترکردنی ژیانیان بە دروستکردنی ڕێڕەوێکی ئابووری کە پەرە بە دوولایەنە و گەشەپێدانی وەبەرهێنان و بەرزکردنەوەی کاروباری ئابووری و بازرگانی و لۆجستیکی و پەیوەندی نێوان کەسی بدات و بۆ پەیوەندیە هەرێمییەکان ، لە کاتێکدا کە تا ئێستا بە پڕۆژەیەکی 60 ملیار دۆلار دادەنرێت، نزیکەی 20 ملیار دۆلار پرۆژە جێبەجێ کراوە و دوا وادەی تەواوکردنی پڕۆژەکە 2030 ە ، ئەو ناوچانەی کە لە ژێر ڕێڕەوی ئابووریدا پێشبینی کراون بریتین لە:
- سیستەمی تەکنەلۆجیای گواستنەوە و زانیاری یەکخراو کە بریتین لە ڕێگا و شەمەندەفەر و بەندەر و هەوا و کەناڵەکانی پەیوەندی داتا.
- هاوکاری وزە.
- پلاندانانی بۆشاییەکان، ناوچە کارییەکان، پیشەسازییەکان و پارکە پیشەسازییەکان.
- گەشەسەندنی کشتوکاڵی.
- گەشەی کۆمەڵایەتی و ئابووری (کەمکردنەوەی هەژاری، چارەسەری پزیشکی، پەروەردە، دابینکردنی ئاو، ڕاهێنانی پیشەیی).
- هاوکاری گەشتیاری و پەیوەندی نێوان خەڵک.
- هاوکاری لەناوچە زیندو وەکاندا.
- هاوکاری دارایی.
- گەشەپێدانی سەرچاوە مرۆییەکان.
بەمەبەستی جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی ڕاڕەوی ئابووری ڕێککەوتن لەسەر دامەزراندنی بارودۆخێکی هاریکاریی 1+4 کەهەردوولا ئەو ڕێڕەوە بەزەروورە دەگرنەبەر لەکاتی ئەولەویەتیدان بەگەشەپێدانی شاری گوەدەر و وزەو ژێرخانی گواستنەوەو هاوکاری پیشەسازی.
ئەو دوو وڵاتە میکانیزمێکی هەماهەنگیان بۆ دروستکردنی ڕێڕەوی ئابووری داناوە:
هاوئاهەنگی:
- کۆمیتەی هەماهەنگی هاوبەش بەسەرۆکایەتیی (وەزیری پلاندانان و گەشەپێدان) و یاریدەدەری سەرۆک (بەڕێوەبەری گەشەپێدانی نیشتمانی و چاکسازی).
- گروپی کاری هاوبەشی وزە کاری .
- گروپی پلاندانانی هاوبەش.
- گروپی کاری هاوبەش بۆ گروپی کاری ژێرخانی. •گواستنەوەی هاوبەشی گەودار.
- گروپی کاری هاوبەشی ئاسایش و گروپی کاری. •هاوبەش بۆ پارکە پیشەسازییەکان و ناوچە ئابوورییە تایبەتەکان .
- گروپی کاری هاوبەشی گەشەپێدانی ئابووری و کۆمەڵایەتی.
- گروپی کاری هاوبەش بۆ هەماهەنگی و هەماهەنگی جیهانی.
- گروپی کاری هاوبەش بۆ گروپی هاوبەشی زانست و تەکنەلۆجیا بۆ هاوکاری کشتوکاڵی.
ئەو ئامانجانەی کە لە پلانی درێژ خایەنی ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان دا دانراون دابەشکراون بۆ کورت و مامناوەند و درێژ خایەن وەک لە خوارەوە باس کراوە:
-تا ساڵی 2020، ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بەدوای وەرگرتنی فۆرمی سەرەتاییدا دەگەڕێت، پێویستە بە شێوەیەکی سەرەکی باس لە گەشەسەندنی ئابووری و کۆمەڵایەتی پاکستان بکرێت و ڕێڕەوەکە دەست بکات بە بەرزکردنەوەی گەشەی ئابووری بە درێژایی خۆی لە هەردوو وڵاتدا
– تا ساڵی 2025، ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بە شێوەیەکی سەرەکی هەوڵ دەدات دروست بکرێت، سیستەمی پیشەسازیی تەواو بوو، کاری سەرەکی ئابووری بە هەموو شێوەیەک بەڕێوە دەچێت، ژیانی خەڵک بە درێژایی ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان زۆر باشتر دەبێت و گەشەسەندنی ئابووری هەرێم
و هەموو ئامانجەکانی ڤیژنی 2025 لەپاکستان بەدەست بهێنێت.
– تا ساڵی 2030 دروستکردنی ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان بەنیازە تەواو بێت، کە میکانیزمی خۆی بۆ گەشەی ئابووری بەردەوام بوونی هەیە و ڕێڕەوەکە ڕۆڵێکی گشتگیر دەبینێت لە هاندانی گەشەی ئابووری لە ناوەڕاست و باشووری ئاسیادا
و باشووری ئاسیا دەبێت گەشە بکات بۆ ئابووری نێودەوڵەتی، ناوچەیەک کە کاریگەری جیهانی هەیە.
ڕاڕەوەکە تا ڕادەیەکی زۆر ئامانجی کورتخایەنی بەدەست هێناوە (لە سەدا 60ی پرۆژەکان تا ئێستا تەواو بوون)، بەڵام خێرایی جێبەجێکردن و وەبەرهێنانی دواتر بە هۆی چەند هۆکارێکەوە خاو بۆتەوە.
لێرەدا هەندێک لەو سنوردارکردنانەی کە کاریگەریان لەسەر دروست کردنی خێرای ڕاڕەوەکە هەبووە:
- ژینگەی جیۆپۆلەتیکی لە باشووری ئاسیا بەشێوەیەکی سروشتی ناجێگیرە سەرباری ئەوەش دەستتێوەردانی هیندستان لە کاروباری ناوخۆی پاکستان و دژایەتییە ئاشکراکەی بۆ دروستکردنی ڕێڕەوی ئابووری کاریگەری خراپی هەبووە.
2- یاریزانانی نێودەوڵەتی ،بەتایبەتی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی کە دژی دروستکردنی دەستپێشخەریی بێڵت و ڕێگاکان بوون، دژی ڕێڕەوی ئابووری چینی و پاکستانی بوون و بەربەست دروست دەکەن لە ڕێگەی دژایەتی گشتی و تێکدان.
3- ناسەقامگیری سیاسی و هەڵویستی جیاوازی لایەنە سیاسییە جیاوازەکان هەر لە سەرەتاوە مشتومڕی زۆری دروستکردووە
١٨یەمین هەموارکردنەوەی دەستووری دەسەڵاتی زیاتری دا بە پارێزگا بچووکەکان ، ئەو پارێزگایانەی کە کەمتر پێشکەوتوون سکاڵایان لە دژی حکومەتی ناوەندی وەک پارێزگای پەنجاب هەیە
ئەمە بووە هۆی ئەوەی کە پارێزگا بچووکەکان پێویست بکەن بۆ ئەوەی پشکی زیاتر لە پرۆژەکانی ڕاڕەوی ئابووریدا هاوبەش بکەن.
4- توندڕەویی ئایینی لەلایەن ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانی وەک تاڵیبان (پاکستان) و هەندێک ڕێکخراوی دیکە مەترسیەکی بەردەوام بۆ سەر دەوڵەت و ڕێڕەوی ئابووری چینی و پاکستانی دروست دەکەن.
- توانای کارگێڕی بیرۆکراسی پاکستانی و ڕێکخراوەکانی تر کە بەشداری دەکەن لە ڕاڕەوی ئابووری چین و پاکستان تاڕادەیەک سنوردارە
و جیاوازە لە ڕاهێنانە ئاساییەکانی چینی بۆ تەواوکردنی خێرای ئەرکەکان.
6- چەندین پڕوپاگەندەی نێگەتیڤی میدیایی دروست بکەن کە لەلایەن دوژمنانی چین و پاکستانەوە دەستیپێکردووە وە بڵاوکردنەوەی زانیاری هەڵەی جدی و زانیاری هەڵە وە دەبێت ناونیشانیان بۆ بکرێت.
لە دوایین سەردانی سەرۆک وەزیران عمران خان بۆ چین، لە مانگی شوباتی 2022دا، زۆربەی ئەو هۆکارانەی کە ڕێگربوون و دواکەوتنی بەرەوپێشچوونی ڕێڕەوی ئابووری چین و پاکستان چارەسەر کران، و کار لەسەر پرۆژەکانی قۆناغی دووەم ئێستا دەست پێدەکات. ئەمە پاڵاوگەی نەوت لەجەوادەر دەگرێتەوە کە لە کەنارێکی دەریایی قووڵ و دامەزراندنی ئاسانکارییەکی گەورەی ڕاهێنانی تەکنیکییە ، دیمەنی گەشەسەندنی داهاتوو لە ڕاڕەوەکە بە زۆری پشت دەبەستێت بە هێورکردنەوەی هەڕەشەکانی سەرەوە و چاکسازی توند لەکەرتی دامەزراوەیی و دارایی و هەروەها دروستکردنی سەقامگیریی سیاسی و دارایی لەوڵاتدا .