ئەفغانستان پێگەی جیۆستراتیجی گرنگی هەیە لەئاسیا بەستەرێک بێت لەنێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاواو باکوور و باشووردا ،ئەفغانییەکان بە خەڵکی ئاریان دادەنرێن، دانیشتوانی ئەفغانستان لە چەند گروپی ڕەگەزی جیاواز پێکهاتوون:
1- پەشتون 62%
2. تاجیکەکان 37%
3- ئۆزبەک 9%
4- هەزاره 9%
5. تورکمان 2%
6- گروپەکانی تر 2.5%
موسڵمانان لە ئەفغانستان 85 ٪ ی دانیشتوان هەژمار دەکەن و لە هەژارترین و بێبوونترین و کەمترین وڵاتانی پێشکەوتوون لە دوای داگیرکاری سۆڤیەت ەوە لە ساڵی 1979 تا ئەمڕۆ .
پاشان کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا کە لە ئۆکتۆبەری ساڵی 2001 ەوە ئەفغانستانیان داگیرکردووە ، وە دەبینین ئەمڕۆ گەڕانەوەی هێزەکانی تاڵیبان و دابەزوکردنی بەسەر وڵاتدا بە ئاسانی و ڕووخانی هێزەکانی حکومەت لە بەردەمیاندا ،
داگیرکاری سۆڤیەتی ئەفغانستان لەبەر چەندین هۆکار هات،لەوانە:
1- بەدەست هێنانی قوڵایی ستراتیژی بو یەکێتی سۆڤیەت سەرەڕای پشت بەستن بە سیستەمی سیاسی پێش داگیرکردنی سۆڤیەت بۆ حکومەتی مۆسکۆ ، بەڵام خەباتی دەسەڵات لە نێوان هەموو لایەنەکاندا دۆخەکەی ناسەقامگیر کردووە ، و ئامانجی سۆڤیەت لە گەیشتن بە ئاوی گەرم لە ئۆقیانووسی هیندی و نزیک بوونەوە لە سەرچاوەکانی نەوت و پشتیوانی لە فەرمانی سەربازی بۆ داگیرکردنی ئەفغانستان هەبوو ، جگە لە پشتیوانی کردنی پێگەی سۆڤیەت لەسەر زەوی لە شەڕی سارددا.
2- کۆنترۆڵکردنی سەرچاوە ئابورییەکان:
ئەفغانستان چەندین سەرچاوەی سروشتی یی هەیە کە دۆزراوەو ئەوانی تریش کە نەدۆزراوەو هیچ سودێکی نییە لە سەرچاوە سروشتیەکان لە ئەنجامی جەنگ و ململانێ یەک لەدوای یەکەکان ،خوێنەر دەتوانێت ڕاپۆرتی جیۆلۆجی ببینێت کە ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ڕێژەیەکی زۆر لە نەوتی خاو و غازی سروشتی و کانزاکانی تر لەسەر ئەم زەوییە هەن.
3. بڵاوکردنەوەی ئاینی بوەستێنن:
یەکێک لە نیگەرانییە سەرەکییەکانی سۆڤیەت دامەزراندنی کۆردۆنێکی ئەمنی ی ئایدیۆلۆژییە کە تیۆری مارکسیستی لە ڕووخان و تێوەخاندنی بپارێزێت، ئەو تەوژمە ئیسلامییە لە ئەفغانستان بەهێز بوو، جگە لە سەرکەوتنی شۆڕشی ئێران لە ساڵی 1979 کە ئامانجەکەی هەناردەکردنی شۆڕش بوو بۆ هەموو وڵاتانی ئیسلامی، ئەوەش بووە یەکێک لە هۆکارەکانی بڕیاری داگیرکاریی .
بەدوادا…