کشانەوەی سۆڤیەت له ئەفغانستان دوای داگیرکارییەکی 10 ساڵە هات کە تێیدا شەڕڤانانی ئەفغانی توانیان سەرکەوتنێکی گەورە بەسەر هێزەکانی سۆڤیەتدا بەدەست بهێنن، ئەمەش وایکرد سەرکردایەتی سیاسی بڕیاری کشانەوە بدات بە چەند هۆکارێک:
• قوربانییە مرۆییە گەورەکان لە نێوان سەربازانی سۆڤیەتدا.
• زیانە گرنگەکان لە کەرەستە سەربازییەکاندا.
• خەرجکردنی ڕۆژانەی جەنگەکە بڕی 40 ملیۆن دۆلاری ئەمریکی بوو، کە ئابووری سۆڤیەتی ماندوو کرد و توێژینەوە و گەشەسەندنی لە ڕووی ستراتیژیەوە هێواش کردەوە و لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە بە شێوەیەکی نایاب ئیستغلالی کرا بۆ دروستکردنی پێشکەوتنێکی بەرچاو لەو ناوچانەی .
• بەرخۆدانی ئەفغانستان بۆ ماوەی 10 ساڵە توانیویەتی بەرگەی بگرێت.
• نەبوونی متمانە بە دڵسۆزیی سەربازانی موسڵمانی سۆڤیەت چونکە نەیانویست لە ئەفغانستان شەڕ بکەن، کە هەندێکیان سوپایان جێهێشتووە و چوونە ڕیزی بەرخۆدان له ئەفغانستان.
• ڕزگاربوون لە فشاری نێودەوڵەتی بۆ کۆتایی هێنانی شەڕ.
سۆڤیەت لە بەرامبەر بەرخۆدانی ئەفغانیدا حکومەتێکی لاواز بەجێ هێشت، کە دامەزرا و ئەزموونێکی بەدەست هێنا و تاکتیکی جەنگیی خۆی پەرەپێدا جگە لەو پشتیوانییەی کە پێی گەیشتبوو، کە تا ساڵی 1992 توانی حکومەتی پەکبخات، نەجیب الله پەنای بردە ناو بینایەکی نەتەوە یەکگرتووەکان لە کابولی پایتەختی ئەفغانستان ، شەڕڤانان پێکهێنانی دەوڵەتی ئیسلامیان لە ئەفغانستان ڕاگەیاند و بورهان الدین ڕەبانییان وەک سەرۆکی کاتی هەڵبژارد .
لە هاوینی ساڵی 1994دا لە نێوان کۆمەڵێک خوێندکاری قوتابخانەی ئاینی لە باشوری کەنداهار و گروپێکی چەکدار پێکدادان ڕوویدا و بە دەستبردنی چەکەکانیان و لابردنی بازگەکان کۆتایی هات، کە خاڵی کۆکردنەوەی باج بوون لە هاوڵاتی ئەفغانی ، مەلا محەمەد عومەریان فرۆشت بۆ ئەوەی ببن بە ئەمیری خۆیان بۆ دامەزراندنی میرنشینی ئیسلامی و بەرەو کۆنتڕۆڵکردنی کەنداهار بەڕێکەوت و جگە لە دەستگرتنی چەندین شاری گرنگی سەر سنووری پاکستان و ئێران، کە قەڵای گرنگی سەرکردەکانی ئەفغانی تێدابوو .
لە ئەیلولی 1996دا تاڵیبان توانیان بچنە ناو کابول و هێزەکانی حکومەت لە کابول دەربکەن و بورهان الدین ڕەبانی هەڵاتن بۆ ناوچەکانی باکوور و تاڵیبان نەجیب الله سەرۆکی پێشووی ئەفغانستانی کوشت و میرنشینی ئیسلامی ڕاگەیاند و مەلا محەممەد عومەر بووە میری ئیمانداران ، یەکەم وڵاتانی ئیسلامیش کە ئەم میرنشینەیان ناسیوە بریتین لە پاکستان و سعودیە و ئیمارات .
تاڵیبان بەردەوام بوو لە کۆنترۆڵکردنی شار و پارێزگاکانی ئەفغانستان و چەند ڕاپۆرتێک هەبوو لەسەر کوشتنی چەکدارانی تاڵیبان لە خەڵکی مەدەنی لە کەمینەی الهزارة.
تاڵیبان بەردەوام بوو لە کۆنترۆڵکردنی ئەفغانستان تا ئەو کاتەی هێزەکانی ئەمەریکا و ناتۆ هەڵمەتێکی گەورەی سەربازیان دەستپێکرد بۆ لەناوبردنی تاڵیبان لە دوای هێرشەکانی 11ی ئەیلول لە ئەمریکا لەلایەن ئەلقاعیدەوە، کە لە ئەفغانستان نیشتەجێیە ، قاعیدە بە بەرهەم و دەرەنجامی ئەو شەرڤانە عەرەبانە دادەنرێت کە لە دژی داگیرکاری سۆڤیەت ڕوویان لە ئەفغانستان کرد و دوای کشانەوەی سۆڤیەت ڕەتیان کردەوە بگەڕێنەوە وڵاتەکانیان.
بەدودا…..
