ئۆکرانیا. بەشی یەکەم – پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان ڕوسیا و ئۆکرانیا

– ڕوسیا لە 24ی شوباتدا ئۆکرانیای داگیرکرد و گەورەترین هێرشی سەربازی لە ئەوروپادا دەستپێکرد لە جەنگی جیهانی دووەمەوە ، هێرشی مۆسکۆ بۆ ناو خاکی دراوسێی باشووری ڕۆژئاوای خۆی تیشکی خستە سەر ئۆکرانیا لە جیهاندا.

ئۆکرانیا کە ڕووبەری 603628 کیلۆمەتری چوارگۆشەیە، دووەم گەورەترین وڵاتی ئەوروپایە دوای ڕوسیا، کە لە ڕۆژهەڵات و باکووری ڕۆژهەڵاتەوە هاوسنوور هيا لەگەڵ ڕووسیا ، هەروەها سنوورەکە لەگەڵ بیلارۆس، پۆڵەندا، سلۆڤاکیا، هەنگاریا، ڕۆمانیا و مۆڵدۆڤا هاوبەش دەکات..

ئۆکرانیا بە ژمارەی 44 ملیۆن کەس، هەشتەمین وڵاتی پڕ ئاوەدان لە ئەوروپایە کە دەوڵەمەندە بە خەڵوز و ئاسن و گازی سروشتی و مانگان و نەوت و گرافیت و دار و زئبق.

پایتەختی نەتەوەکە کیێڤە، یەکێکە لە گەورەترین شارەکان کە گەورەترین ناوەندی ڕۆشنبیری و پەروەردەیی هەیە ،خەڵک لە ئۆکراینا ژیاون لە 32000 پ.ز، ئۆکرانیا لە ساڵی 1922 بوو بە ئەندامی دامەزرێنەری یەکێتی سۆڤیەت ،لە ساڵی 1939دا ڕۆژئاوای ئۆکرانیا لکێنرا بە یەکێتی سۆڤیەتەوە، کە ناوچەی ڕۆژئاوا بە لێک نزیکی کەلتووری و زمانەوانی لەگەڵ ئەوروپادا دیاری دەکرێت ، ئۆکراینا لە 24ی ئابی 1991 پاش تێکشکانی یەکێتی سۆڤیەت سەربەخۆیی بەدەست هێنا.

2- دوای سەربەخۆیی، ئۆکرانیا لە ژێر سیستەمێکی نیمچە سەرۆکایەتی کۆمارێکی یەکگرتوو پێکهێنا و خۆی بە دەوڵەتێکی بێلایەنی ڕاگەیاند و هاوبەشییەکی سەربازی سنوورداری لەگەڵ ڕووسیا پێکهێنا، هاوکات لە ساڵی 1994دا هاوبەشییەکی لەگەڵ ناتۆدا دامەزراند.

لە ساڵی 2013 دوای ئەوەی سەرۆک ڤیکتۆر یانۆکۆڤیچ ڕێککەوتننامەی ئۆکرانیا و یەکێتی ئەوروپای لە بەرژەوەندی پەیوەندیە ئابوورییە نزیکەکانی ڕووسیا ڕاگرت، خۆپیشاندانی جەماوەریی سەریهەڵدا کە بووە هۆی ڕووخاندنی سەرۆک کۆمار و پێکهێنانی حکومەتی نوێ ،دوای ئەم ڕووداوانە ڕوسیا لە ئازاری 2014دا دەستی بەسەر کریمیادا گرت کە تا ساڵی 1954 بەشێک بوو لە کۆماری ڕووسیا.

ئەم ڕووداوانە بە دەستێوەردانی ڕووسیا لە ڕاپەڕینە جەماوەرییەکەی پارێزگاکانی ڕۆژهەڵاتی دۆنتسک و لوهانسک (هەرێمی دۆنباس) یاوەری بوون.

تا ئێستا 14 هەزار کەس کوژراون و 1.5 ملیۆن کەسیش ئاوارە بوون ،لە کاتێکدا کە ئەم بزووتنەوەی جیاخوازیە لە ڕۆژهەڵاتی ئۆکرانیادا ئیستغلال کرا و بەردەوام بوو و بە یەکێک لە هۆکارەکانی داگیرکردنی لە شوباتی 2022 لە لایەن سەرۆکی ڕووسیا پوتینەوە دادەنرێت.

3-پەیوەند ییەکانی نێوان ڕوسیا و ئۆکرانیا لەدوای شۆڕشی شکۆوە لە ساڵی 2014دا بە دوژمنکاری ماوەتەوە ، لەدوای ڕاپەڕینەوە حکومەتی ئۆکرانیا ویستی ولاتەکە پابەند بکات بەداهاتوو یەک لەنێوان یەکێتی ئەوروپاو ناتۆدا، لەجیاتی بەردەوامبوون لەهاوسەنگکردنی بەرژەوەندییە ناسکەکانی هاوسەنگکردنی بەرژەوەندییە ئابووری و ئەمنییەکانی لەگەڵ ڕوسیاو یەکێتی ئەوروپادا و وڵاتانی ئەندامی ناتۆش.

لە ساڵی 2004 کۆماری چیک، ئیستۆنیا، هەنگاریا، لاتڤیا، لیتوانیا، پۆڵەندا و سلۆڤاکیا چوونە پاڵ یەکێتی ئەوروپا و لە ساڵی 2007دا بولگاریا و ڕۆمانیا ، حکومەتی ڕوسیا لەوە دەترسێت ئۆکرانیا ببێتە ئەندامی یەکێتی ئەوروپاو ناتۆ کە لەگەڵ هەڕەشەی سەربازی و ناوەکی ڕوسیادا دەستگەیشتنی ڕوسیا بۆ دەریای ڕەش سنوردار دەکات، لە ساڵی 2019 لە ژێر سایەی سەرۆک ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی هەمواری دەستووری ئۆکرانیا کرا کە بە ڕێگای ستراتیژی بەرەو ئەندامێتی یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ دەستی پێ کرد ، لە ساڵی 2021 و 2022دا لە ئەنجامی هەموار کردنەوەی دەستووری‌دا ڕووسیا بوونی خۆی لە سنووری ئۆکرانیا بەهێز کرد و گرژییەکانی نێوان هەردوو وڵات بەرزکردەوە و بووە هۆی ئەوەی کە پەیوەندی دوولایەنە بەرەو نزمترین ئاست تەنگەتاو بێت، ئەو پەیامە بەهێزەی ئەمریکا کە داگیرکردنی رووسيا به ئۆکرانیا ئەنجامی جدی دەبێت بۆ ئابووری ڕووسیا.

4- دەرکەوتنی پەیوەندییەکانی نێوان ئۆکرانیا و ڕوسیا مێژوویەکی ناجێگیری لە ڕووی سروشتی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵاتەوە لە کاتی سەربەخۆیی ئۆکرانیا لە ساڵی 1991ەوە ئاشکرا دەکات،ئۆکرانیا بەهۆی ناوچە کولتووری و زمانەوانی و ڕەگەزییە جۆراوجۆرەکانی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاواوە نەیتوانیوە هەستێکی بنچینەیی ناسیۆنالیزم پەرە پێبدات..

لە کاتێکدا زۆربەی دانیشتوانی ڕۆژهەڵات بە ڕووسی قسە دەکەن و خزمایەتی کلتوریان لەگەڵ ڕووسیا هەیە وناوچە ڕۆژئاواییەکان کە لە کۆتایی ساڵی 1957 چوونە پاڵ یەکێتی سۆڤیەت خۆیان بە بەشێک لە ئەوروپا دەزانن.

دوای داگیرکردنی کریمیا لە ساڵی 2014ی ڕوسیا و پشتیوانییە ئاشکراکەی بۆ جوداخوازان لە ناوچەی ڕۆژهەڵات،و لە بەشی ڕۆژئاوادا پشت هەڵگەڕانە وەیەکی ڕوویدا کە بە خواستی خۆی بۆ چوونە پاڵ یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ نوێنەرایەتی دەکرێت.

وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و زلهێزەکانی دیکەی ئەوروپا ڕۆڵیان هەبوو لە تەمومژکردنی ئەم دابەشبوونە و دوورخستنی ئۆکرانیا لە کاریگەری ڕووسیا.

لە ساڵی 1949ەوە تا ئێستا ئەندامێتی ناتۆ لە 12 بۆ 30 کەسی زیادی کردووە و لە ساڵی 2008دا کە ناتۆ ئەندامێتی ئۆکرانیای پەسەند کرد ڕووسیا نارەزایی دەربڕی بەڵام پشتگوێ خراوە.

لە ساڵی 2019دا کە ئۆکرانیا بە فەرمی یاسایەکی بۆ چوونە پاڵ یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ پەسەند کرد، ڕووسیا هێڵی سووری کێشا و دەستی کرد بە کۆکردنەوەی سەرباز لەسەر سنوورەکانی.

نیگەرانییە ئەمنییەکانی ڕووسیا بەرامبەر ئۆکرانیا لە دوو هۆکاری گرنگەوە سەرچاوەی گرتوە:

بوونی ناتۆ بۆ سەر خاکی ئۆکرانیا و ئەگەری هەیە موشەکی ناوکی تەنیا 150 میل لە مۆسکۆوە (هاوشێوەی قەیرانی مووشەکی ئەمریکا و کوبای 1962) وە پێکهێنانی بەربەستێک لە وڵاتانی پێشووی پەیمانی وارساو لە ژێر چەتری ناتۆدا کە ڕێگرە لە گەیشتنی بە دەریای ڕەش،  دەست پێکردنی هێرشی ئێستای ڕوسیا ئامانجی پاراستنی ئەم زەروریە ئەمنیانە و وەستاندنی فراوانبوونی یەکێتی ئەوروپا و ناتۆیە، هروها ئاواتەکانی سەرۆک پۆتین بۆ زیندو وکردنەوەی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا.