پارێزگای بەسرە، پارێزگایەکی عێراقە و دەکەوێتە باشوری عێراقەوە و هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی کوێت و سعودیە بۆ باشور، هەروەها ئێران لە ڕۆژهەڵاتەوە
و لە باکورەوە لەگەڵ هەردوو پارێزگای ذي قار و میسان و پارێزگای المثنّى لە ڕۆژئاواوە هاوبەشی کردووە و ناوەندی پارێزگاکەش شاری بەسرەیە.
پارێزگای بەسرە سێیەم پارێزگای پڕلەپۆپیلەعێراق ( 3.8 ملیۆن کەس بەپێی سەرژمێریی ساڵی 2011 ) و شەشەمین گەورەترین پارێزگای عێراق بە ڕووبەری (19,070 کم 2) ، لە ڕووی ئابوورییەوە پارێزگای بەسرە تاکە بەندەری عێراقە و بەندەری سەرەکی کەنارە بۆ کەنداوی عەرەبی، کێڵگە نەوتییەکانی وەک کێڵگەکانی ئەلڕومەیلە و شوعیەبەی تێدایە ، لە روی جوگرافییەوە دەکەوێتە دەشتی بەپیت و وادی ڕافیدەین، یەکێکە لە ناوەندی سەرەکی بۆ چاندنی برنج و جۆ و گەنم و میلەت، هەروەها بە ئاژەڵداریی خۆی بەناوبانگە و دەکەوێتە سەر ناوچە جیاوازەکانی نێوان دەشت و شاخ و دەفر و بیابان، شاری بەسرە لەلایەن صەحابی عه تبه ئیبن غەزوان ەوە بە فەرمانی خەلیفە عومەری ئیبن خەتاب دروستکراوە .
لە مێژوویدا بەسرە:
شاری بەسرەی کۆن یەکەمین شاری ئیسلامییە کە لە دەرەوەی سنووری نیمچە دوورگەی عەرەبی دروست دەکرێت و لەسەر کەناری ڕۆژئاوای ڕووباری شەت ئەلعەرەب دروست دەکرێت کە بە بەیەکادانی ڕووبارە بەناوبانگەکانی عێراق دیجلە و فورات پێک دێت، مێژووناسان شوێنی دروستکردنی دێرینی خۆیان لە شوێنی ئێستای شاری زوبەیر لە عێراق دیاری کردووە، بەسرە شەش مانگ پێش دروستکردنی کوفە دروستکراوە و عه تبه ئیبن غەزوان لە 14 هەمین ساڵی کۆچدا لەکاتی فەتحی ئیسلامی ل عێراقدا ئەو شارەی بنیات ناوە .
هەروەک ئەوەی سەرەوە سەبارەت بە بەسرەی بەڕێز ی خوێنەر ئاماژەی پێکراوە پێناسەیەکی زۆر سادەیە بۆ مێژووی دێرین و دەوڵەمەندی ئەم شارە ، مێژووەکەی لە دێرەوە درێژ دەبێتەوە تا بە ڕۆژی ئێستا .
بەسرە و مەینەتییەکانی بە کارەساتی گەندەڵی:
بەسرە وەک لای هەمووان ناسراوە ، پایتەختی ئابووری عێراقە ، بەسرە تاکە بەندەری دەریایی عێراقە، نزیکەی دوو لەسەر سێی یەدەگی نەوتی عێراق و کێڵگە زەبەلاحەکانی نەوتی تێدایە، هەروەها کێڵگەکانی غازی سروشتیش و سەرچاوەی سەرەکی بەرهەمهێنان و هەناردەی نەوتی عێراق ، بەسرە گەورەترین داهاتی نەوتی لە عێراقدا تێدایە، ئامارەکان دەریدەکەون کە 15 کێڵگەی نەوتی ناسراو هەیە لە کۆی 77 کێڵگەی نەوتی کە 10 کێڵگەیان هێشتا لە پەرەسەندندان و ئەم کێڵگە نەوتیانە یەدەگی نەوتی زیاتر لە 65 ملیار بەرمیلیان تێدایە کە بە ڕێژەی 59 ٪ کۆی یەدەگی نەوتی عێراق لە خۆ دەگریتەوە .
و بەسرە خاوەنی بەندەری ئوم قەسرە گەورەترین بەندەری عێراقە و دەکەوێتە ناوچەی ئوم قەسر لە نزیک سنووری عێراق و کوێت کە کۆمپانیای گشتی بۆ بەندەرەکان بەڕێوەبردن پێ دەکات، بەندەرەکە لە ساڵی 1930 دامەزراوە و بە یەکێک لە بەندەرە گرنگەکانی عێراق دادەنرێن ، بەندەری ئوم قەسر بوو و هێشتا یەکێکە لەبەندەرە باشەکانی عێراق کە بەسەر بەشێکی گرنگی کەنداوی عەرەبیدا دەگەڕێ ، بەلام لەئێستادا لەلایەن دەسەلاتەوە پەراوێزخراوە ناشیاوە و پێویستی بەکاری زۆر هەیە تا یەکێک بێت لەبەندەرە گرنگەکانی ناوچەی کەنداو .
بەندەرەکە کەشتی زەبەلاح وەردەگرێت کە زەحمەتە بە ئاوی شەت ئەلعەرەبدا تێپەڕن تێبینی ئەوە بکەن کە بەندەرەکە لەلایەن وەزارەتی گواستنەوەوە لە ساڵی 2010 دا دابەشبووە ، بەشێکی باشوور و بەشێکی باکووری و هەریەکە بەڕێوەبەرایەتییەکی تایبەتی هەیە ،بەندەرەکە بە 80 ٪ ی هاوردەی عێراقدا تێدەپەڕێت هەروەک وەزارەتی بازرگانی ڕاستەوخۆ پشت بەبەندەر دەبەستێت بۆ هاوردەکردنی شمەک و شمەکی خۆراکی جۆراوجۆر .
دەیان ساڵە پارێزگاکە تووشی خراپبوونی بەردەوامی سیستەمی ئاوی خواردنەوە و پاکوخاوێنی بووە ! بەڵێ ئاوی خواردنەوەی ئەو پارێزگایەی کە دەمی دوو ڕووباری گەورەی هەیە، دیجلە و فوراتە
دەسەڵاتدارانی عێراق سەرکەوتوو نەبوون لە بەڕێوەبردن و ڕێکخستنی گونجاوی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق، دانیشتوانی پارێزگای بەسرەی باشوری عێراق بێبەش کرد (نزیکەی 4 ملیۆن کەس) لە مافی خۆیان بۆ ئاوی خواردنەوەی .
سەرچاوە ئاوییە سەرەکییەکانی بەسرە ڕووباری شەت ئەلعەرەب وە ڕاڕەوەکانی ئاوی سازگار، بەڵام چەندین شکستی حکومەت بۆ ماوەی چەند ساڵێک لەوانە خراپ بەڕێوەبردنی سەرچاوەکان لە لوتکەی ڕووبارەکە، خراپی رێکخستنی پیسبوون و پاکخاوێنی، پشتگوێخستنی درێژخایەن و خراپ بەڕێوەبردنی ژێرخانی ئاو بووەتە هۆی تێکچوونی کوالێتی ئەو ئاوە ڕێئاویانە، هەرچەندە تێکچوونی سەرچاوەکانی ئاو لە بەسرە بۆ ماوەی دەیان ساڵە بووەتە کێشە بەڵام لە هاوینی 2018 دا بووە قەیرانێکی یەکخراو، کە بە لایەنی کەم 118 هەزار کەس بەهۆی ژەهراویبوونەوە لە نەخۆشخانە خەویان لێ کەوت له ئاکامی ئاوی خواردنه وه ی ، هیچ نهێنییەک نییە بۆ خوێنەر کە ئەوەی بەسرە لە ماوەی 17 ساڵی ڕابردوودا پێیدا تێدەپەڕێ دەرئەنجامی کەڵەکەبوونی گەندەڵییە .
گەندەڵی ی کە لەلایەن ئیدارەو لایەنە سیاسییەکانییەوە دامەزراوە، هەموویان بوونە هاوبەشی وێرانکردنی پارێزگاکە، کە هەناردەکردنی نەوت ،کە 80٪ی بودجەی عێراق هەژمار دەکات، بەسرە دەوڵەمەندە بە سەرچاوە و سامان و هەڵکەوتەی جوگرافی گرنگ ، ئەگەر لە رووی نەتەوەییەوە بەڕێوە ببرابا، دەولەمەندترین بەشی زەوی دەبوو، بەڵام هیچ ژیانێک بۆ ئەوانەی کە بانگەشی دەکەن نيا.
بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان، ئەو شاری وێرانکراو ، بنەبوونی ئاو و کارەبا و تەندروستی و پەروەردەیە و لە ئەنجامدا بەسرە پێشتر گۆڕدراوە بۆ شارێک کە بە هەموو پێوانە نێودەوڵەتییەکانەوە تووشی بووە، ئەم پێداویستیانەی ژیان لە بەیاننامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤ و لە هەموو دەستووری جیهاندا بە دەستووری عیراقییەوە هاتووە.
ئایا سەرەتاییترین توخمەکانی ژیان لە بەسرە دا بەردەست بووە؟
نمونەیەکی گەورەی گەندەڵی بەربڵاو لە جومگەکانی دەوڵەت بە گشتی لە پارێزگای بەسرە بە تایبەتی:
پڕۆژەکە بەندەرێکی عێراقییە لەباشووری پارێزگای بەسرە (بەندەرێ الفاو) لەگەڵ ئەوەی پڕۆژەیەکی تێچووی نزیکەی 4.6 ملیار یۆرۆیە و توانای خەمڵێنراوی ساڵانە 99 ملیۆن تۆن دەبێت کە یەکێک بێت لەگەورەترین بەندەرەکانی سنووری کەنداوی عەرەبی و دەیەمی جیهان ، بەردی بناغەی ئەم پڕۆژەیە لە 5 ی نیسانی 2010 دانرا .
پڕۆژەی بەندەر پڕۆژەیەکی ستراتیژییە کە دەوڵەتانی ڕۆژهەڵات و ئەوروپا لەڕێگەی عێراق و تورکیاو سوریاوە دەبەستێتەوە .
بۆ تێچووی پرۆژەکەش 5,5 ملیار دۆلار بوو، توانای 99 ملیۆن تۆن لە ساڵێکدا و 90 بەندەری بازرگانی و ژمارەی سەکۆی نەوت 6 بە توانای زیاتر لە 25 ملیۆن دەفر وابڕیار بوو گەورەترین بەندەر بێت لە کەنداوی عەرەبی دا بکات وا دانرا یەکێک بێت لە 10بەندەری یەکەم لە جیهاندا ، هرواها دانوستانێک هەبوو لەگەڵ ئەو کۆمپانیایەی پڕۆژەی گەورەی فاو پۆرتی جێبەجێدەکرد بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکە چونکە حکومەت خەرجی پێویستی نەبوو .
مستەفا ئەلکەظیمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە چەند لێدوانێک کە بڵاوی کردووەتەوە، کێشەیەکی ڕاستەقینە هەیە بە ناوی بەندەری فاو کە 17 ساڵە بازرگانی پێوە دەکرێت، ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات کە لە عێراق وڵاتانی دراوسێ هەن کار بۆ دامەزراندنی ژێرخان دەکەن بۆ دروستکردنی بەندەرکە کە لەوانەیە هەڕەشە لە دۆخی عێراق بکات ، لەکاتێکدا حکومەت لەبەغدا بەهۆی خراپ بەڕێوەبردن و دزی و ڕێکنەخستنی سەرچاوەکان ەوە توانای پێدانی مووچەی ئەو فەرمانبەرانەی نییە کە لەکەرتە جیاجیاکانی دەوڵەتدا کار دەکەن ، ئایا ئەم حکوومەتە دەتوانێت کارەکانی پڕۆژەی بەندەری گەورە تەواو بکات؟ ئایا ئەم پڕۆژەیە لە داهاتوودا تەواو دەبێت؟
پرسیارەکە دەمێنێتەوە ئایا ئێمە بە ورەوە سەیری ئەوە دەکەین کە لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا چەند پارە لە بەندەری فاو خەرج کراوە ؟ .
لە دەرەنجامدا ئەوانەی سەرەوە نمایشێکی سادەی کۆمەڵە کێشەیەک بوون کە ڕووبەڕووی پارێزگای بەسرە دەبنەوە
بەتایبەتی عێراق بەگشتی
ئایا بەم نزیکانە خواستێکی ڕاستەقینە دەبینین بۆ گرنگی دان بەم پارێزگایە ؟ و ئەم گەندەڵییە چارەسەر بکەین، کە بووەتە هەڕەشەیەکی گەورە بۆ سەر عێراق؟
